عیسی نجفی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

زندگی روستایی همواره ویژگی­های متمایزی داشته، این ویژگی­ها در گذشته پررنگ­تر از امروز بوده است؛ ازجمله این ویژگی­ها وجود دو ضلع مهم و تعیین­کننده ارباب (مالک و زمین­دار) و رعیت بوده است. در گذشته ارباب نقش سرنوشت­سازی در زندگی رعیت داشته است، اما امروزه این مناسبات تا حد زیادی کم­رنگ شده است. رابطه بین این دو همواره مورد توجه نویسندگان در ادبیات داستانی بوده است و ادبیات داستانی عربی و فارسی نیز از این توجه برکنار نبوده­اند. دو نویسنده مصری و ایرانی؛ یعنی «نجیب محفوظ» و «احمد محمود»، در داستان­های «الجبار» از مجموعه­داستان دنیا الله و «برخورد» در مجموعه داستان زائری زیر باران، ظلم ارباب بر رعیت را سوژه داستان خود قرار داده­اند. این مضمون مشترک، ویژگی­های ساختاری و محتوایی مشترکی را بین دو داستان به­وجود آورده است و به­طبع، به خاطر تفاوت سبک داستان­نویسی و جغرافیای متفاوت فرهنگی دو نویسنده، تفاوت­هایی بین دو اثر وجود دارد. در جستار پیش رو، شباهت­ها و تفاوت­های بین دو داستان بررسی و تحلیل شد. نتیجه کلی پژوهش حاضر این است که در این دو داستان، جنبه­های ساختاری همچون شخصیت و روایت­گری تحت تاثیر محتوای مناسبات ارباب رعیتی است. به­طبع، استقلال سبکی دو نویسنده نیز، باعث ایجاد برخی تفاوت­ها بین دو داستان شده است.  

ادبیات تطبیقی, نجیب محفوظ, احمد محمود, الجبار, برخورد, نقد خان­سالاری یا ارباب رعیتی