محمد مشهدی نوش آبادی - Associate Professor, School of Literature and Foreign Languages, University of Kashan
حمیدرضا جیحانی - Associate Professor, School of Architecture and Art, University of Kashan

شهریار عدل در مقالهای با عنوان «یک جفت کاشی دوآتشه یادبود از کاشان مورخ سال ۷۱۱ق»، دو قطعه کاشی زرینفام مدور محفوظ در موزه سور پاریس را مطالعه کرده است که بنا بر متن کتیبه مندرج در کاشیها در ارتباط با یک بنای یادمانی شیعی در کاشان ساخته شدهاند. یکی از کاشیها که لبهای برجسته شبیه نعل اسب دارد، روایتگر رویایی از سال ۷۱۱ق است. طبق شرح رویای یادشده، امام علی(ع) و امام مهدی(عج) در سر راه هند به کاشان آمدهاند و در آنجا امام علی(ع) دستور ساخت بنایی را صادر کرده است تا کسانی که نمیتوانند به دیدار ایشان بروند، آن بنا را زیارت کنند. با وجود بررسیهای صورتگرفته و از جمله اشاره به موقعیت کلی بنا، تاکنون خود بنا و جای دقیق آن شناسایی نشده است. لذا این پرسشها قابل طرح است که آیا جفت کاشی زرینفام یادشده به بنایی مشخص اشاره دارند؟ و مهمتر اینکه اگر بنای یادشده قابل شناسایی است، کجا واقع شده و چه خصوصیاتی دارد؟ این مقاله در پی یافتن بنای یادشده و روشن کردن خصوصیات اصلی آن است. این مطالعه بر اساس روش تفسیری تاریخی به انجام رسیده است. برای این منظور، متن کتیبهها و متون تاریخی مرتبط مطالعه و تفسیر میشوند؛ همچنین محدودهای وسیع در شمال غربی حصار تاریخی شهر بررسی میشود تا امکان پاسخ دادن به پرسشها فراهم شود. در ادامه، مکان دقیق بنایی در همان محدوده مطالعه و بقایای بنای یادشده با برخی نمونهها مقایسه میشود تا خصوصیات دقیقتر و دوره تاریخی ساخت آن روشن شود. یافتههای این تحقیق نشان میدهد که بنای گنبدخانهای کوچک در شمال گورستان صالحآباد که در بیرون حصار کاشان قرار دارد، همان بنایی است که شرححال ساخت آن بر روی کاشی زرینفام مورد نظر نوشته شده است. مطالعات صورتگرفته نشاندهنده رابطه میان دو کاشی منحصربهفرد یادشده و بنای گنبددار کوچکی در شمال حصار کاشان در محدوده صالحآباد است؛ جایی که بنای دیگری تا سال ۱۳۹۷ با عنوان قدمگاه وجود داشته است. دو کاشی یادشده از گزند حوادث در امان ماندهاند تا بخشی از تاریخ فرهنگی و معماری کاشان را بازگو کنند و البته نقش و جایگاه محدودهای در شمال حصار تاریخی شهر را در فرهنگ شیعی کاشان برای ما روشن کنند.

Kashan, Darb-i Mehrīghābād, Ilkhanid period, luster tile, کاشان, درب مهریقآباد, دوره ایلخانی, کاشی زرینفام