کوشیار زبردست - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، پردیس البرز، دانشگاه تهران

در دهه های اخیر تغییرات چشمگیری در نگرش به مخاطرات طبیعی صورت گرفته است، بدین ترتیب که تمرکز صرف بر کاهش آسیب پذیری جایگاه خود را به افزایش تاب آوری در مقابل سوانح داده است. کلانشهر تهران با جمعیتی بیش از 8,5 میلیون نفر و تراکم جمعیتی و فعالیتی بسیار بالا، گستردگی بافت های فرسوده، استعداد بروز انواع مخاطرات، و ویژگی های جغرافیایی، آسیب پذیری بالایی در مواجهه با سوانح و مخاطرات طبیعی دارد. از آنجایی که منطقه 9 شهر تهران به عنوان یکی از مناطق مهم این کلانشهر به شمار میرود، تعیین وضعیت یکی از مهمترین ابعاد تاب آوری، یعنی تاب آوری اجتماعی این منطقه در برابر مخاطرات طبیعی از اهمیت زیادی برخوردار است. این مقاله بدنبال تدوین و ارائه مدل مفهومی ای برای برای سنجش میزان تاب آوری اجتماعی در منطقه 9 کلانشهر تهران است. برای دستیابی به این هدف، ابتدا با مروری بر متون نظری و تجربی مرتبط با مدل های تاب آوری شهری که مولفه تاب آوری اجتماعی را به عنوان یکی از اثر گذار ترین ابعاد تاب آوری شهری مطرح کرده اند، نشانگرهای تبیین کننده تاب آوری اجتماعی شناسایی شدند. سپس، فراوانی استفاده از این نشانگرها در مطالعات مختلف مورد بررسی قرار گرفته و نشانگرهایی که بیشترین مورد استفاده را در تبیین تاب آوری اجتماعی داشتند، انتخاب شدند. با مروری مجدد بر مدل های تاب آوری شهری مولفه های تاب آوری اجتماعی که از این نشانگر ها استفاده می کردند، شناسایی شده و مدل مفومی مطالعه و نشانگرهای ذیل آنها تدوین شدند. یافته این مطالعه نشان میدهد که تاب آوری اجتماعی از 5 مولفه سرمایه اجتماعی؛ ارزش های اجتماعی ؛ ساختار اجتماعی؛ باورها و فرهنگ اجتماعی؛ و برابری و تنوع اجتماعی تشکیل شده است. هریک از این مولفه ها توسط نشانگرهایی تبیین می شوند.

تاب آوری اجتماعی، نشانگرهای تاب آوری اجتماعی، مولفه های تاب آوری اجتماعی، منطقه 9 کلانشهر تهران