حمیده زینال زاده - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
رحمان مشتاق مهر - استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
احمد گلی - استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

مثنوی پندنامه ازجمله آثار فراوانی است که به‌نادرست به عطار نیشابوری نسبت داده‌اند؛ منظومه‌ای که هنوز هم انتساب آن به عطار در میان برخی منتقدان ادبی با تردید همراه است. این مقاله به مطالعۀ سبک‌شناختی پندنامه ازنظر ساختار، زبان، محتوا و مقایسۀ آن با منظومه‌های قطعی و مسلّم عطار می‌پردازد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد انتساب پندنامه به عطار نیشابوری نادرست است؛ زیرا این اثر از هر سه جنبۀ سبک‌شناختی یادشده، با سخن و اندیشۀ عطار در منظومه‌هایش تفاوت برجسته‌ای دارد؛ بدین معنی که شکل و ساختار بیرونی آن با شکل منظومه‌های عطار، هم ازنظر حجم و طول ابیات و هم ازنظر شیوۀ بیان مطالب هیچ تناسبی ندارد. همچنین درصد تأمل‌برانگیزی از اختلاف‌های میان پندنامه و آثار عطار به جنبة زبان شعری آن بازمی‌گردد؛ چه ازنظر شیوۀ به‌کارگیری واژگان و عناصر زبانی و چه ازنظر نحو و ترکیب و تألیف کلام، میان این دو دسته آثار اختلاف آشکاری وجود دارد. میان محتوا و فکر حاکم در این اثر نیز با محتوا و اندیشه‌های موجود در منظومه‌های اصلی عطار، چه در پندهای مربوط به مذهب و تصوف و چه در اندرزهای اخلاقی عام، تفاوت‌های برجسته‌ای دیده می‌شود.

عطار نیشابوری, پندنامه, منظومه‌های مسلّم عطار, ساختار, زبان, محتوا