معرفی و نقد نسخه خطی دستورالعلاج

دستورالعلاج، اثر طبی سلطان علی خراسانی جنابدی ، از پزشکان دربار ازبکان است که پس از چهل سال طبابت و سفر در رکاب کوچکونجی خان، به درخواست سلطان محمود ازبک، تألیف شده است. از این کتاب که متنی شبه ادبی محسوب می‌شود  بیش از سی نسخه، در کتاب‌خانه‌های ایران و جهان موجود است. سلطانعلی در زمان حکومت ابوسعید بهادرخان به دستور وی تکمله‌ای شانزده بابی بر کتاب افزود، که  این تکمله در حکم مقدمه دستورالعلاج می‌باشد. در نسخه‌های موجود، مقدمه شانزده بابی دیده نمی‌شود، بلکه به صورت کتابی جداگانه موجود است. در  چاپ‌های سنگی، مقدمه در ابتدای کتاب قرار داده شده است. با مراجعه به فهرست‌ها نسخه‌های متعددی از کتاب‌شناسایی شد. پس از آن با مطالعه کتاب‌‌های تاریخی دوره صفوی و و کتاب‌هایی که به معرفی متون طبی فارسی پرداخته‌اند و معدود کتاب‌هایی که درباره سلسله ازبکان موجود بود، اطلاعاتی درباره ازبکان و کتاب دستورالعلاج به دست آمد. از این میان اطلاعات درباره سلطانعلی بسیار اندک ومنحصر به گفته های خودش در مقدمه کتاب میشد.در نثر دستورالعلاج نیز برخی ویژگی‌های نحو زبان عربی، مانند مطابقت صفت و موصوف، فعل‌های شروع و همچنین استفاده از فعل‌های کهن فارسی، واژه‌های قدیمی و تقلید از سبک‌های گذشته دیده می‌شود.از نظر اصول نگارشی رعایت پیوسته نویسی در کلمات مرکب و جدانویسی در پیشوندهای فعلی و پایبندی به نگارش تنوین نصب و علامت مد در مصوت آ از ویژگی های مهم این کتاب است.  در این پژوهش استنساخ و معرفی کتاب بر اساس قدیمی ترین و کاملترین نسخه موجود انجام گرفته است.

کلیدواژه ها:

دستورالعلاج ، سلطانعلی خراسانی ، نسخه خطی ، طب