رضا رفیعی راد - دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

بیان مسئله: حیات رازورزانه، اندازه‌های بزرگ و عمر طولانی و مرگ و زندگی دوباره، سبب شده که درخت، مفاهیم متفاوتی را به خود اختصاص داده و گاهی حتی در عهد باستان به عنوان واسطه‌ای میان انسان و خدا تقدیس شود و به عنوان نمادی از تراوت، آرامش و زیبایی، بازتاب رابطه خداوند و انسان و نمادی از کل جهان محسوس، ترکیب آسمان، زمین وآب و نماد روشنایی‌ شناخته شده است. در نگارگری خصوصاً مکتب هرات، شاهد کارکردهای متفاوتی از تصویر درختان هستیم. اینکه  تصویر درخت، در نگارگری این مکتب  چه کارکرد متفاوتی دارد،  مسئله­ا ی است  که در این پژوهش به آن پرداخته می شود. هدف: شناخت بیشتر و آگاهی از امکانات تصویری درخت در مکتب هرات است. روش پژوهش: این مقاله به شیوه توصیفی– تحلیلی، و سپس انطباق روایت، حادثه، متن و تصویر  و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و آرشیوی، نگاره‌های مکتب هرات را مورد بررسی قرار داده است. یافته‌ها: در این پژوهش مشخص شد تصویر درخت در نگارگری هرات، علاوه بر دو نوع کارکرد «تزئینی» و «نمادین»، دوشادوش متن، حادثۀ نگاره است: و داستان اصلی را به شکل تصویری، از پیش، پژواک می‌دهد. به نحوی که تصویر درخت خشکیده، بازتاب روایت مرگ شخصیت داستانی، تصویر درخت پرشکوفه، بازتاب روایت امیدواری و نیز سایه‌گستری است. همچنین درخت، بازتاب روایت قدرت و شوکت پادشاه است.

نقاشی ایرانی, مکتب هرات, درخت