محمد هادی میرزاپور - مربی پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی قم، سازمان تحقیقات، ترویج و آموزش کشاورزی، تهران، ایران
کاظم خاوازی - استاد پژوهش، موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، ترویج و آموزش کشاورزی، تهران، ایران
محمد رضا نایینی - استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی قم، سازمان تحقیقات، ترویج و آموزش کشاورزی، تهران، ایران

یکی از مشکلات عمده­ی خاک­های آهکی، پایین بودن کارآیی کودهای فسفری در اثر رسوب سریع آنهاست. کاهش pH خاک می­تواند به حلالیت فسفر کمک کند. به­منظور بررسی اثر گوگرد و باکتری­های تیوباسیلوس و کود فسفری بر عملکرد کلزا و غلظت برخی عناصر در خاک و گیاه، آزمایشی طی سال زراعی 92-1391 در یک خاک آهکی و فقیر از نظر فسفر، به­صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار روی کلزا (Brasica napus L.) (رقم هایولا-401) اجرا شد. فاکتور اول شامل گوگرد به­همراه باکتری تیوباسیلوس (به­نسبت 2 درصد وزنی گوگرد) در چهار سطح (صفر، 500، 1000 و 2000) (کیلوگرم در هکتار) به­صورت گوگرد عنصری دانه­بندی شده (پاستیلی) و فاکتور دوم شامل سه سطح فسفر (صفر، 72 و 110) (کیلوگرم در هکتار) از منبع سوپرفسفات تریپل بودند. برهمکنشی مثبت و معنی­دار بین سطوح گوگرد و فسفر مصرف شده در تأثیر بر عملکرد دانه و شاخسار و اجزای عملکرد وجود داشت (5 درصد آزمون دانکن). بالاترین عملکرد دانه و شاخسار با مصرف 2000 کیلوگرم گوگرد (تلقیح شده با باکتری) به­همراه 110 کیلوگرم فسفر به­ترتیب معادل 3142 و 12507 کیلوگرم در هکتار به­دست آمد که نسبت به شاهد به­ترتیب 9/1 و 5/1 برابر افزایش عملکرد نشان داد. با افزایش مصرف فسفر در سطوح مختلف گوگرد تلقیح شده با باکتری، غلظت فسفر، روی و آهن اندام هوایی کاهش ولی جذب این عناصر افزایش یافت که در بعضی سطوح گوگرد، معنی­دار بود. در کلیه­ی سطوح گوگرد، مصرف فسفر، سبب افزایش روی و آهن قابل جذب خاک شد. مصرف سطوح مختلف گوگرد و فسفر، برهمکنشی معنی­دار برکاهش معنی­دار pH خاک پس از برداشت داشت. پایین­ترین pH خاک در تیمار2000 کیلوگرم در هکتار گوگرد تلقیح شده با باکتری به­همراه 110 کیلوگرم در هکتار فسفر مشاهده شد که نسبت به شاهد، 5 درصد، کاهش معنی­دار داشت.  با توجه به اثر مثبت و معنی­دار گوگرد تلقیح شده با باکتری تیوباسیلوس بر افزایش عملکرد دانه از یک سو و کاهش pH خاک از سوی دیگر، مصرف آنها در خاک­های آهکی قابل توصیه می­باشد. اگرچه، تعیین مناسب­ترین دوره­ی مصرف گوگرد در این خاک­ها باید مورد مطالعه قرار گیرد.

تیوباسیلوس, حلالیت فسفر, کلزا, گوگرد