غلام حسن جعفری - دانشگاه زنجان
هژیر محمدی - دانشگاه زنجان

ژئومورفولوگ‏ها معمولاً به‌عنوان یک اصل ضروری به تشریح گذشته و حال پرداخته و آینده فرایندها را پیش­بینی می­کنند تا ماهیت و سرعت تغییرات را درک نمایند. آشوب به معنای نظم در بی‌نظمی است. این پژوهش بر مبنای مطالعات کتابخانه­ای و میدانی، سعی دارد رفتار آشوبناک فرایندهای ژئومورفولوژیکی حوضۀ آبریز قزل‌اوزن را موردمطالعه قرار دهد. به این منظور تغییرات سطح اساس، اسارت و انحراف رودخانه، قطع ناگهانی سطوح تراکمی، مخروط‌های‏افکنه متداخل، سلول‌های هیدروژئومورفولوژیکی، دومینوی ژئومورفولوژیکی، گنبدهای نمکی و ضریب فرسایش قهقرایی در زیرحوضه‌های قزل‌اوزن موردمطالعه قرارگرفته است. نتایج نشان می­دهد که آثار تغییرات سطوح اساس محلی در دو ژئونرون بیجار و زنجان‌رود به‌صورت سطوح تراکمی منعکس‌شده است. همین تغییرات منجر به اسارت و انحراف رودخانه‌های قلعه‌چای، مهرآباد و انگوران چای شده است. تغییر سطوح اساس در ژئونرون طارم در دو طرف قزل‌اوزن بیش از 10 مخروط‏افکنه متداخل برجای گذاشته است. شبکه ژئونرونتیکی حوضه از عوامل مختلفی متأثر شده که از تجمع آن‌ها به‌عنوان سلول یادشده است. توزیع سلول‌های لیتولوژیکی و تکتونیکی موجب فرسایش خطی یا خط در سطح رودخانه شده است. انرژی ناشی از تغییرات سطح اساس برون حوضه‌ای، از بالاترین رتبه آبراهه یک حوضه، مانند مهره‌های دومینو تا آبراهه‌های رتبه یک منتقل می‌شود. در برونزد گنبدهای نمکی قزل‌اوزن، علاوه بر دیاپیر و زمین‌ساخت، کاوش و حفر رودخانه‌های حوضه قزل‌اوزن نقش اساسی داشته‌اند. بعد فرکتال بین 1 تا 2 اکثر زیرحوضه‏ها حاکی از فرکتال خط در سطح است. بعد فرکتالی بالاتر از 2 در بقیه زیرحوضه‌ها، دال بر فرکتال در سطح است. میانگین ضریب فرسایش قهقرایی در رتبه یک آبراهه‏های زنجان و طارم دلالت بر تخلیه ماده و انرژی ژئونرون طارم به‌صورت خطی دارد.

ژئونرون, سطح اساس, دومینو, آشوب, تعادل, گنبد نمکی, سلول ژئومورفیک