بررسی آثار الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت بر صنایع غذایی و ارائه راهکارهای لازم جهت بهبود توان رقابتی این صنایع (مطالعه موردی: شرکتهای فعال در بورس)

بی تردید یکی از مهمترین چالش‌های آتی اقتصاد کشور، از جمله در گروه صنایع غذایی، چگونگی مواجهه با تاثیرات عضویت ایران در سازمان جهانی تجارت (WTO) می‌باشد. در این مطالعه به بررسی آثار احتمالی فرایند الحاق بر صنایع غذایی منتخب با استفاده از شاخص‌های حاصل از ماتریس تحلیل سیاستی ( PAM) و شاخص‌های توان رقابت هزینه داخلی و بین‌المللی پرداخته شده است. برای این منظور 6 نمونه از شرکت‌های عمده صنایع غذایی فعال در بورس شامل؛ شرکت‌های دشت مرغاب، صنعتی بهشهر، قند نقش جهان، لبنیات پاک ایران، بیسکویت گرجی، بهنوش ایران و هم چنین شرکت لبن دشت چوپان را به دلیل دسترسی به داده‌های محصولات این شرکت انتخاب کرده‌ایم. نتایج بررسیها نشان می‌دهد که تمامی شرکت‌های مورد مطالعه توان رقابت داخلی را دارا هستند ولی شرکت دشت مرغاب بالاترین توان رقابت داخلی را در بین شرکت‌های مورد مطالعه دارا می¬باشد. شرکت بهنوش ایران، شرکت قند نقش جهان، شرکت بیسکویت گرجی، شرکت لبنیات پاک ایران و شرکت صنعتی بهشهر به ترتیب در رتبه های بعدی توان رقابت داخلی قرار دارند. شرکت بهنوش ایران بالاترین توان رقابت بین‌المللی را در شرایط فعلی در بین شرکت‌های مورد مطالعه دارا می باشد. هم چنین شرکت‌های دشت مرغاب، بیسکویت گرجی، قند نقش جهان و لبنیات پاک ایران به ترتیب در رتبه های بعدی توان رقابت بین‌المللی قرار دارند. اما شرکت صنعتی بهشهر توان رقابت در بازارهای بین المللی بعد از الحاق به WTO را نخواهد داشت. لذا با مدیریت و کاهش هزینه‌های تولید محصولات این شرکت‌ها و هم چنین با بهبود روبط بین‌المللی در سطح دنیا می‌توان توان رقابت صادراتی آنها ارتقاء بخشید. نتایج ماتریس تحلیل سیاستی درباره محصولات منتخب شرکت لبن دشت چوپان نشان داد که ماست موسیر چکیده پرچرب 500 گرمی بالاترین رتبه مزیت نسبی را در بین محصولات لبنی مورد مطالعه دارا می باشد. همچنین با توجه به میزان شاخص DRC، با تولید محصولات دوغ یخچالی 945 سی سی، شیر کاکائو 5/1 درصد چربی پاستوریزه 946 سی سی، خامه صبحانه 100 گرمی و ماست پرچرب ساده 1000 گرمی در داخل کشور به ترتیب 42، 30، 29 و 3 درصد در منابع داخلی صرفه جویی می‌شود. با توجه به میزان شاخص DRC، تمام محصولات مورد مطالعه شرکت لبن دشت چوپان به جز شیر 1/3 درصد چربی پاستوریزه 946 سی سی بعد از الحاق به سازمان جهانی تجارت توان رقابت با سایر شرکت‌های صنایع غذایی جهانی را خواهند داشت. مقدار شاخص ضریب حمایت اسمی از نهاده (NPCI) و ضریب حمایت اسمی از محصول (NPCO) برای تمامی محصولات مورد مطالعه شرکت لبن دشت چوپان نشان داد که تولید کنندگان این محصولات به نوعی مالیات غیرمستقیم پرداخت می‌نمایند. لذا دولت بایستی جهت جلوگیری از خسارت قابل توجه سامانه تولید در بلند مدت، با اجرای برنامه هایی در جهت کاهش هزینه‌های تولید این محصولات به تولید اقتصادی آنها کمک نماید. مقادیر شاخص توان رقابت صادراتی (Ucx) برای شش محصول مورد مطالعه شرکت لبن دشت چوپان نشان داد که این شرکت در تمامی محصولات مورد بررسی بجز خامه صبحانه 100 گرمی توان رقابت هزینه ای با رقبای جهانی را دارا می باشد. با توجه به وجود مزیت نسبی محصولات مورد مطالعه شرکت لبن دشت چوپان (به استثناء شیر 3.1% چربی پاستوریزه 946 سی سی)، به مدیریت این شرکت پیشنهاد می‌شود اولاً تولید این محصول را با ساختار هزینه‌ای کنونی به دلیل عدم توانایی رقابت در سطح جهان بعد از الحاق ایران به WTO به مرور زمان کمتر کند. ثانیاً تولید سایر محصولات را به مرور زمان توسعه دهد. زیرا این محصولات بعد از الحاق ایران به WTO و آزاد سازی تجاری با ساختار هزینه‌ای کنونی توانایی رقابت خواهند داشت. ثالثاً حمایتهای دولت به صورت هدفمند از محصولاتی که مزیت نسبی بالاتری دارند بیشتر شده تا علاوه بر توسعه این محصولات و به تبع آن استفاده بهینه از منابع و عوامل تولید شرایطی فراهم آید تا در هنگام مواجهه با فرآیند ادغام تجاری، تولید کنندگان از توان رقابت پذیری بالایی برخوردار باشند و بادستیابی به بازارهای بزرگتر از فرایند ادغام تجاری سود ببرند. با توجه به این که میزان توان رقابت داخلی شرکت‌های صنایع غذایی منتخب فعال در بورس (باستثناء بیسکویت گرجی) بیش تر از توان رقابت آنها در سطح بین‌المللی می‌باشد پیشنهاد می‌شود تا زمان الحاق کامل ایران به سازمان جهانی تجارت به تدریج از میزان دخالت‌ها و حمایت‌های دولت در فرایند تولید و قیمت گذاری این صنایع کاسته شود تا این شرکت‌ها بتوانند خود را با شرایط تجارت آزاد (بدون حمایت دولت ) وفق داده و در جایگاه واقعی خود در بازارهای جهانی به رقابت بپردازند.

کلیدواژه ها:

تجارت بین‌الملل ، سازمان جهانی تجارت ، WTO ، صنایع غذایی ، رقابت‌پذیری ، ماتریس تحلیل سیاستی ، PAM ، شاخص توان رقابتی