تجزیه و تحلیل رفتار فصلی رخدادهای سیل و تغییرات زمانی آن در آبخیزهای هیرکانی (مطالعه نمونه: آبخیزهای حوضه رودخانه گرگانرود)
- سال انتشار: 1399
- محل انتشار: فصلنامه مخاطرات محیط طبیعی، دوره: 9، شماره: 25
- کد COI اختصاصی: JR_JNEH-9-25_009
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 348
نویسندگان
دانشجوی دکتری گروه آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
دانشیار گروه آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران
استادیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
گروه آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
چکیده
شناسایی رفتار فصلی وقوع سیل و تغییرات آن در طی زمان در حوزههای آبخیز، امکان ادارک بهتر فرآیندهای وقوع سیل، طرحریزی بهتر پروژههای آبی و مدیریت بهتر ریسک سیل را فراهم میکند. "آمار جهتی" یک مبنای مفید برای تعیین معیارهای تشابه زمان وقوع سیل است و برای تحلیل فصلی بودن زمان وقوع سیلها کاربرد دارد. روش مذکور در مجموعهای از 20 ایستگاه هیدرومتری در حوضه رودخانه گرگانرود واقع در شمال کشور دارای پایه زمانی مشترک 48 ساله، برای تعیین فصلی بودن رویدادهای سیل و بررسی تغییرات آنها مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور دو شاخص MDF و r ̅ که به ترتیب بیانگر میانگین زمان وقوع سیل و یکنواختی تاریخ وقوع آنها (درجهی فصلی بودن سیل) است، برای بررسی ویژگیها محاسبه شد. همچنین، به منظور بررسی تغییرات طولانی‌مدت از نظر روز وقوع سیل در طی زمان، کل دوره آماری مشترک دادههای حداکثر لحظهای به سه دورهی 16 ساله تقسیم شد که به صورت گذشتهی دور، گذشتهی نزدیک و حال مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که میانگین زمان وقوع عمده سیلها در حوضه رودخانه گرگانرود در دو فصل بهار و تابستان است و حدود 75% ایستگاههای هیدرومتری حوضه ، دارای 0.3≤r ̅≤0.7 میباشند که نشاندهندهی شرایط بینابین است و در واقع نشان میدهد زمان وقوع رویدادها به طور متوسط در یک، دو یا سه فصل پراکنده شدهاند. بررسی تغییرات فصلی سیل در بلندمدت نشان میدهد که میانگین زمان رویداد سیل در حوضه رودخانه گرگانرود از گذشته تاکنون تغییر معنی‌داری نکرده و فقط درجه فصلی آن دچار تغییر شده است به‌نحوی‌که درجه فصلی بودن سیل از گذشته تاکنون در حال کاهش است. وجود ترکیبی از فرایندهای مختلف تولید سیل از قبیل ذوب برف و بارندگیهای تابستان یا پاییز، تأثیر توأم موقعیت جغرافیایی و اندازه حوزههای آبخیز میتواند دلیل کاهش درجه فصلی سیل در این حوضه باشد. شناسایی رفتار فصلی وقوع سیل و تغییرات آن در طی زمان در حوزههای آبخیز، امکان ادارک بهتر فرآیندهای وقوع سیل، طرحریزی بهتر پروژههای آبی و مدیریت بهتر ریسک سیل را فراهم میکند. "آمار جهتی" یک مبنای مفید برای تعیین معیارهای تشابه زمان وقوع سیل است و برای تحلیل فصلی بودن زمان وقوع سیلها کاربرد دارد. روش مذکور در مجموعهای از 20 ایستگاه هیدرومتری در حوضه رودخانه گرگانرود واقع در شمال کشور دارای پایه زمانی مشترک 48 ساله، برای تعیین فصلی بودن رویدادهای سیل و بررسی تغییرات آنها مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور دو شاخص MDF و که به ترتیب بیانگر میانگین زمان وقوع سیل و یکنواختی تاریخ وقوع آنها (درجهی فصلی بودن سیل) است، برای بررسی ویژگیها محاسبه شد. همچنین، به منظور بررسی تغییرات طولانی‌مدت از نظر روز وقوع سیل در طی زمان، کل دوره آماری مشترک دادههای حداکثر لحظهای به سه دورهی 16 ساله تقسیم شد که به صورت گذشتهی دور، گذشتهی نزدیک و حال مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که میانگین زمان وقوع عمده سیلها در حوضه رودخانه گرگانرود در دو فصل بهار و تابستان است و حدود 75% ایستگاههای هیدرومتری حوضه ، دارای میباشند که نشاندهندهی شرایط بینابین است و در واقع نشان میدهد زمان وقوع رویدادها به طور متوسط در یک، دو یا سه فصل پراکنده شدهاند. بررسی تغییرات فصلی سیل در بلندمدت نشان میدهد که میانگین زمان رویداد سیل در حوضه رودخانه گرگانرود از گذشته تاکنون تغییر معنی‌داری نکرده و فقط درجه فصلی آن دچار تغییر شده است به‌نحوی‌که درجه فصلی بودن سیل از گذشته تاکنون در حال کاهش است.وجود ترکیبی از فرایندهای مختلف تولید سیل از قبیل ذوب برف و بارندگیهای تابستان یا پاییز، تأثیر توأم موقعیت جغرافیایی و اندازه حوزههای آبخیز میتواند دلیل کاهش درجه فصلی سیل در این حوضه باشد.کلیدواژه ها
دبی حداکثر لحظهای, رفتار فصلی سیل, آمار جهتی, فرایند ایجاد سیل, حوضه رودخانه گرگانروداطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.