سید یوسف موسوی طغانی - دانشگاه فردوسی مشهد
پرویز رضوانی مقدم - دانشگاه فردوسی مشهد
مهدی نصیری محلاتی - دانشگاه فردوسی مشهد
محمدرضا دماوندیان - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

این تحقیق جهت مقایسه تنوع زیستی علف‌های‌هرز بوم‌نظام‌های برنج (Oryza sativa L) شهرستان‌های بابل و بابلسر انجام گردید. نمونه‌ها از شش مزرعه دو نظام مدیریتی (ارگانیک و پرنهاده)، در سال زراعی 91-1390، جمع‌آوری شد. داده‌ها (شامل تعداد گونه‌های علف‌هرز و فراوانی هر یک) از نُه کوادرات (یک×یک متر) هر مزرعه، طی چهار مرحله (پنجه‌زنی، ساقه‌روی، پرشدن دانه و پس از برداشت) به‌دست آمد. مقایسه میانگین شاخص-های تنوع زیستی دو نظام مدیریتی، نشان داد که علی‌رغم افزایش مقادیر شاخص‌های تنوع در نظام ارگانیک، اختلاف معنی‌داری بین دو نظام قابل مشاهده نبود. مقایسه مراحل مختلف نمونه‌برداری بر اساس میانگین دو نظام، حاکی از کاهش تنوع و یکنواختی علف‌های‌هرز در مرحله چهارم (پس از برداشت) بود. ارزیابی شاخص‌های تنوع زیستی دو نظام پرنهاده و ارگانیک نیز حاکی از کاهش معنی‌دار شاخص‌های تنوع زیستی علف‌های‌هرز در مرحله چهارم نسبت به مراحل قبلی بود. این نتیجه می‌تواند به‌علت تخریب ایجاد شده در بوم‌نظام‌های برنج، ناشی از برداشت محصول و فراهم شدن زمینه برای ظهور گونه‌های مختلف علف‌هرز باشد. علی‌رغم اینکه در این شرایط انتظار افزایش تنوع می‌رود، اما به‌واسطه وجود تنش خشکی در مرحله برداشت، گونه‌های مقاوم به تنش ظاهر شده و مستقر گردیدند. برتری تنوع در نظام ارگانیک، به‌ویژه در مرحله چهارم را می‌توان به ظهور و استقرار علف‌های‌هرز مقاوم به شرایط تخریب و تنش مانند علف انگشتی (Digitaria spp.)، توق (Xanthium strumarium L.) و اکلیپتا (Eclipta prostrata L.) (گونه‌های شرایط غیرغرقاب) علاوه بر علف‌های‌هرز رایج (گونه‌های شرایط غرقاب) بوم‌نظام برنج مانند سوروف (Echinochloa crussgalli P. Beauv) و گونه‌های اویارسلام (Cyperus spp.) نسبت داد. نتیجه این که در مجموع، شاخص‌های تنوع زیستی (تنوع و یکنواختی) علف‌های‌هرز در نظام ارگانیک نسبت به رایج برتری داشت.

اویارسلام, سوروف, مدیریت, یکنواختی