صدیقه علیپور - دانشگاه شهیدباهنر کرمان

دیالکتیک ذهن و عین، یعنی به رسمیت شناختن توأمان متافیزیک و واقعیت؛ بدین­صورت که هر معرفتی ناشی از مبادلۀ دو جریان ذهن و تجربه است. این دیدگاه فلسفی که قابل توجه فیلسوفان غربی و شرقی بوده، به عرصۀ نظریه­پردازی در حوزۀ نقد ادبی وارد شده و مکتب ساختگرا را درگیر خود نموده است. گاستون باشلار از نظریه­پردازان ساختگرا، بحث ذهن و عین را به روش‌های نقد ادبی متون توسع داده است. بر اساس نظریۀ او می‌توان از طریق عناصر تقابلی متنوع متن، به تحلیل ذهن مؤلف رمان و تطبیق آن در عینیت نوشتار دست یافت. حاصل این روش نقد، حتی ممکن است از ذهنیت مؤلف فراتر رفته و محصولی تولید کند که مفهوم گسترده‌تری را به معنای متن بیفزاید. رمان آینه ‌های دردار، یکی از رمان ‌های مدرن با تمی اجتماعی و درامی با نگرش فلسفی است که در تنظیم ساختار آگاهانه‌ اش، تقابلی زیربنایی تعبیه شده است. روش بررسی مبتنی بر دیالکتیک ذهن و عین باشلار در راستای معنی بخشیدن به این تقابل‌ها که مبتنی بر تعلیقی روانکاوانه و در پاره ‌ای از موارد هستی شناسانه هستند، کارساز به نظر می‌رسد. مقالۀ حاضر می‌کوشد تا به کمک این نظریه به تحلیل متفاوتی از اثر هوشنگ گلشیری دست یابد.

ذهن و عین, ساختارگرایی, باشلار, رمان مدرن, آینه های دردار