طاهره کوچکیان - دانشگاه پیام نور
مصطفی گرجی - دانشگاه پیام نور

«سووشون»(1348) شاهکار سیمین دانشور در ادبیات داستانی دهه چهل ایران است. دانشور در این اثر، مرزهای ادبیات رئالیستیِ تعهدگرایانه با رویکرد اجتماعی، انتقادی و سوسیالیستی را با تأکید بر دو مقوله معنا و خواننده به سمت ادبیاتی نوگرایانه گسترش می‌دهد. نویسنده در متن، معنا را در یک شبکه چند وجهی قرار می‌دهد و در بازی دلالت‌ های معنایی، خواننده را در درک و دریافت معنا به چالش می‌کشد. با توجه به این امر سووشون با چند سطح از خوانندگان روبرو است: خوانندۀ عام که در سطرهای واقع‌گرایانه متن می‌ماند و خوانندۀ خاص که با توجه به نشانه‌های درون‌متنی به لایه‌های دیگری از معنا دست می‌یابد. این کارکرد معناگرایانه در متن، ما را به یکی از شاخصه‌ ها و صنعت برجسته سبکی و ادبی در «سووشون» راه می‌ نمایاند: «رئالیسم سمبولیک» که می‌توان این شاخصه را شیوه بیانی و رویکرد رئالیستی این رمان نیز به شمار آورد. رئالیسم سمبولیک به‌عنوان شیوه ‌ای در بیان دو یا چند معنای هم ‌زمان در آثار واقع‌ گرایانه، به‌صورت جدی اواسط قرن نوزدهم در هنر، ادبیات و معماری در غرب مطرح شد. این پژوهش به دنبال آن است رمان سووشون را در ارتباط با «رئالیسم سمبولیک» بررسی نماید. پژوهش‌ های انجام گرفته در این حوزه تاکنون بیشتر بر بحث «نماد» در این اثر تأکید داشته ‌اند؛ این پژوهش ضمن تمایز ظریف این دو شگرد، شیوه دانشور را در چارچوب مکتب رئالیسم، برای فراروی از رئالیسم خشک و یک ‌سونگر ابتدایی با توجه به نمادپردازی، تحلیل نموده و با روشی تحلیلی ـ مروری به نقد عملی این اثر می‌پردازد.

رئالیسم؛ رئالیسم سمبولیک؛ سووشون؛ سیمین دانشور, مکتب ادبی؛ فنون ادبی