بررسی نقش روحانیون و روشنفکران در بیداری جامعه عصر قاجار با تأکید بر جنبش تنباکو

روحانیون و بازاریان که از دیرباز در ساختار اجتماعی ایران رابطه تنگاتنگ داشتند، با همراهی قشر نوبنیاد روشنفکر که حاصل دوران اصلاحات عباس میرزا و دیگر مصلحان اجتماعی دورهی قاجار بودند. در نیمه ی دوم دوران حکمرانی ناصرالدین شاه با واگذاری امتیاز توتون و تنباکو نخستین جنبش اجتماعی تاریخ ایران را رقم زدند. روحانیون به عنوان نمایندگان مذهبی طبقه ی متوسط با دعوت اصناف و بازاریان، رهبری این جنبش را برعهده گرفتند. روشنفکران نیز که در رده ی دوم رهبری این جنبش در کنار دیگر اقشار جامعه فعالیت داشتند، برای بیداری و پیروزیدر جنبش در کنار دو گروه دیگر دست به اقداماتی زدند. بررسی عملکرد و اقدامات این دو گروه برای بیدار سازی جامعه در جنبش تنباکو مهم ترین هدف این پژوهش است. بر مبنای هدف پژوهش سؤالات تحقیق عبارتند از: 1 - کدام طبقه در بیداری جامعه ایرانی عصر قاجار بیشترین نقش را ایفا کردند؟ 2 - چرا روشنفکران علی رغم اختلاف نظر و عقیده با روحانیون در جنبش تنباکو همراه شدند؟ 3 راهکارهای روشنفکران و روحانیون برای بیداری جامعه چه بود؟موضوع پژوهش اقتضای شیوه ی توصیفی تحلیلی را داشته است و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای بوده است. یافته های پژوهش نشان می دهند که روحانیون به عنوان نمایندگان مذهبی طبقه ی متوسط بیشترین تأثیر را در سازماندهی و رهبری جنبش بر عهده داشتند. آنان از طریق مجالس وعظ و منبرها عقاید و نظرات خود را به گوش مردم جامعه رسانیدند و حتی از مساجد و امامزاده ها به عنوان اماکن تجمع برای اعتراض بهره گرفتند. اگر چه عقاید و اعمال روشنفکران غرب گرا را مورد نقد قرار میدادند اما با تساهل و تسامح این قشر را در جمع معترضین پذیرفتند. روشنفکران که در رده ی دوم رهبری جنبش قرار داشتند، ابتدا برای کسب مشروعیت و سپس برای استفاده از امکاناتی که روحانیون در اختیار داشتند، با آنان همراه شدند. انتشار روزنامه ها، رساله های سیاسی و تشکیل انجمن های مخفی و نیمه مخفی دیگر اقدام آنان برای بیدار سازی جامعه بود

کلیدواژه ها:

روحانیون ، روشنفکران ، بیداری جامعه ، جنبش تنباکو ، اصناف و بازاریان