ارزیابی انتقادی علم غیرارزش‌بار بر پایه استدلال ریسک استقرایی

آرمان علم رها از ارزش­های غیرعلمی، در چند دهة اخیر در کانون فلسفة علم و معرفت­شناسی قرار گرفته است و طرف‌داران آن با هشدار دربارة پیامدهای ناگوار این تأثیر، استدلال­هایی بر لزوم پیراستگی ساحت علم از ارزش­های اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و... ارائه کرده­اند. در مقابل، عده­ای این آرمان را دست نایافتنی یا نادرست شمرده و در برابر آن، پیامدهای ناگوار عدم ارزش‌باری علم را بازگو کرده­اند. استدلال ریسک استقرایی، با برجسته ‌کردن پیامدهای احتمالی حاصل از خطای معرفتی استقرا - که روش رایج در علم شمرده می­شود - ارزش­های غیرعلمی را معیاری برای سنجش پیامدهای عملی می­داند تا بتوان شواهد و قراین موجود را در جهت گریز از پیامدهای احتمالی وزن­دهی کرد. در نتیجه از آنجاکه کارایی علم در مقام عمل است، فرایند توجیه معطوف به پیامدهای عملی خواهد بود و مسئولیت اخلاقی و حرفه‌ای دانشمند، او را ملزم به دخالت‌دادن ارزش‌های غیرعلمی برای گریز از پیامدهای ناگوار احتمالی خواهد کرد. چالش مهم این استدلال، فراتر بردن گسترة نظریات و فرضیات از علم و عینیت آن و کشاندن معیارهای عملی و ارادی به درون علم است. پیوند جنبة کاربری علم با واقع­نما بودن آن، خلط بین دو ساحت علمی و عملی است که راه را برای ورود نسبیت به علم فراهم می­کند. درپیش‌گرفتن برخی مبانی، مانند عینیت ارزش یا نسبیت علم، بر قوت این استدلال می‌افزاید.

کلیدواژه ها:

ارزش‌های علمی و غیرعلمی ، استقرا ، ریسک استقرایی ، علم غیرارزش‌بار ، عینیت