علیرضا کاظمی ها - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین
رضا سمیع زاده - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

در ایران باستان برای مقام زنان در خانواده، طبقات مختلفی را قائل بودند بدین معنی که اگر زن به عنوان همسر اوّل یک مرد وارد خانه ی او می شد لقب خاصّی می گرفت و به تبع آن، همسران بعدی نیز دارای القابی خاص بودند و حتّی همسری که خودسرانه و با نظر خودش و بدون رضایت پدر و مادر ازدواج می نمود، لقبی خاصّ داشت. بسته به القابی که هر زن در نظام خانواده در ایران باستان داشت، از موقعیّتی خاصّ نیز بهره مند می شد. بعضی از زنان به خاطر موقعیّتی که داشتند، حتّی اجازه ی خروج از منزل را نیز دریافت نمی کردند یا اگر فردی ثروتمند چندین همسر اختیار می کرد در بین آنان فقط همسر ا وّل از ارج و قرب والایی برخوردار می شد و در میهمانی های باشکوه، اجازه ی شرکت داشت و حتی برای روابط زناشویی نیز به تناسب موقعیّت زن در خانواده ، قوانین خاصّی وضع شده بود. مخصوصاً که اگر آن فرد، پادشاه نیز می بود، بقیّه ی افراد و بزرگان کشوری و لشکری، به تنها کسی که به عنوان «ملکه» احترام می گذاشتند و در برابرش تعظیم می نمودند، همسر اوّل بود که شبستان پادشاه نیز در اختیار او قرار داشت. چنین مراتبی برای زنان در خانواده ها در بین افراد جامعه نیز وجود داشته و فردوسی نیز در شاهنامه چنین جایگاهی را در خلال سخن خود نشان داده است. البتّه به طور صریح در این باره، سخنی بر زبان نیاورده و بیتی نسروده است امّا با ارائه ی شواهدی که در این جستار یافته و ارائه داده ایم، ثابت نموده ایم که رسم طبقه بندی زنان در نظام خانواده را در شاهنامه به خوبی بازتاب داده است.

شاهنامه، خانواده ، طبقات زنان، ایران باستان