ملیحه گزی مارشک
سلمان ساکت

رسالۀ ذکریه یکی از آثار معروف میر سیّد علی همدانی ملقب به علی ثانی و شاه همدان، از عرفای نام‌دار قرن هشتم است که تاکنون این رساله چندین بار به‌صورت مستقل یا همراه با دیگر آثار همدانی به چاپ رسیده است. نگارندگان در خلال تصحیح زاد آخرت اثر ابوحامد محمّد غزالی (450- 505 ق.)، به نسخه‌ای از این اثر که در کتابخانۀ دانشگاه لیدن (شمارۀ 600 از مجموعۀ وارنر) نگه‌داری می‌شود، دست پیدا کرده‌اند. این دست‌نویس مجموعه‌ای است از چند اثر که مهم‌ترین آنها رسالۀ ذکریۀ است، چراکه تاریخ کتابت این دست‌نویس سال 811 ق. و بسیار نزدیک به دورۀ حیات میر سید علی همدانی (714- 786 ق.) است. همچنین بر اساس فهرست‌ها، قدیمی‌ترین دست‌نویس کامل از این اثر به شمار می‌رود. از میان چاپ‌های مختلف این رساله، دو چاپ محمد ریاض و فریدون تقی‌زاده، مهم‌تر و منقح‌تر هستند که اولی در ضمن کتاب احوال و آثار و اشعار میر سیّد علی همدانی و شش رساله از وی و دومی به‌صورت مستقلبه چاپ رسیده است. نگارندگان در این جستار ضمن معرفی کامل چاپ‌های قبلی، این نسخه را با هر دوی این چاپ‌ها مقایسه کرده و اهمیّت و ویژگی‌های نسخۀ لیدن را به‌ویژه در راستای تصحیح رسالۀ ذکریه نشان داده‌اند.  

رسالۀ ذکریه, میر سید علی همدانی, تصحیح انتقادی, متن‌شناسی, نسخه‌های فارسی کتابخانۀ دانشگاه لیدن