هادی ویسی - دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه پیام نور

کشورهای اسلامی گستره وسیع جغرافیایی است که از منظر ویژگی های جغرافیایی، نژادی، زبانی، قومی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ایدئولوژی متنوع و گاهاً متضاد و تنها در مقوله دین با یکدیگر اشتراک دارند. جهان اسلام که در سده های نخستین هجری قمری به شکلی همگرا و هم افزا، تمدن باشکوهی را در چارچوب حکومت یکپارچه اسلامی تجربه کرده بود، در دوره معاصر متأثر از نظام سیاسی دولت ملت به کشورهای متعددی تقسیم شده و دچار چند دستگی و افتراق شده است. برخی از مصلحان و فعالان اسلامی متأثر از آموزه و تعالیم قرآنی «امت واحده»، اتحاد و همبستگی جهان اسلام برای نوزایی تمدن اسلامی و مقابله با قدرت های سلطه گر غربی مطرح کرده اند. در دوره جدید، علیرغم برخی اقدامات انجام شده تا کنون هیچ گونه دستاورد عینی و مشخصی از اتحاد و همگرایی در جهان اسلام مشاهده نشده است. بر این اساس، این مسأله به وجود می آید که مشکل اساسی و عوامل ریشه ای عدم همگرایی و غلبه نیروهای واگرا بر عناصر همگرا در جهان اسلام چیست. در این پژوهش سعی شده است به روش توصیفی و تحلیلی ریشه ها و عوامل بنیادین واگرایی در جهان اسلام تبیین گردد. نتایج پژوهش نشان می دهند که ابهام مفهومی جهان اسلام، عدم هم تکمیلی اقتصادی کشورهای اسلامی، وابستگی به جهان خارج از اسلام و رقابت و تضادهای ایدئولوژیکی قدرت های منطقه ای جهان اسلام باعث غلبه نیروهای واگرا بر نیروهای همگرا شده است.

همگرایی، واگرایی، جهان اسلام، کشورهای اسلامی، امت واحده.