گفتمان‌های خدا – خلیفگی و خدا- پادشاهی در نصیحة الملوک امام محمد غزالی

هدف پژوهش حاضر، بررسی ویژگی‌ها و نظام ارزشی گفتمان حکومتی پادشاهی و خلیفگی در کتاب نصیحۀ‌ الملوک امام محمد غزالی است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که در گفتمان حکومتی پادشاهی، پادشاه فرّه را از ایزدان گرفته و موظف به اجرای عدالت و استیفای حقوق انسانی است؛ رعیت نیز تابع بی‌چون و چرای پادشاه‌اند. در گفتمان حکومتی خلیفگی نیز، خلیفه، سایه‌ی خدا روی زمین است و ماموریت اجرای احکام و حدود الهی و احسان به مردم را به عهده دارد؛ مردم نیز باید تابع محض خلفا و امرا باشند. در گفتمان پیشنهادی غزالی رابطه‌ی دو گفتمان، تعاملی است نه تقابلی؛ بدین‌معنا که ارزش‌ها و مفاهیم از اسلام و سیستم، و آداب و شیوه‌ی حکومت از گفتمان پادشاهی وام گرفته شده است. تئوریسین‌هایی مانند غزالی قدرت را از آسمان‌ها گرفته و به شاه یا خلیفه اعطا کرده‌اند؛ از سوی‌دیگر، با ایجاد باورِ برگزیده‌بودن این افراد، مردم را تابع محض خلیفه ساخته و از آن‌ها فرمان‌برهایی مطلق درست می‌کنند. در سراسر متن کتاب نصیحۀ‌ الملوک نوع افعال برای پادشاهان پیشااسلامی، ماضی و مضارع اخباری با قطعیت زیاد است؛ اما فعل‌های مربوط به خلفا بیش‌تر التزامی است و اغلب از انشایی با دلالت امر غایب بهره می‌برد.  هدف پژوهش حاضر، بررسی ویژگی‌ها و نظام ارزشی گفتمان حکومتی پادشاهی و خلیفگی در کتاب نصیحۀ‌ الملوک امام محمد غزالی است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که در گفتمان حکومتی پادشاهی، پادشاه فرّه را از ایزدان گرفته و موظف به اجرای عدالت و استیفای حقوق انسانی است؛ رعیت نیز تابع بی‌چون و چرای پادشاه‌اند. در گفتمان حکومتی خلیفگی نیز، خلیفه، سایه‌ی خدا روی زمین است و ماموریت اجرای احکام و حدود الهی و احسان به مردم را به عهده دارد؛ مردم نیز باید تابع محض خلفا و امرا باشند. در گفتمان پیشنهادی غزالی رابطه‌ی دو گفتمان، تعاملی است نه تقابلی؛ بدین‌معنا که ارزش‌ها و مفاهیم از اسلام و سیستم، و آداب و شیوه‌ی حکومت از گفتمان پادشاهی وام گرفته شده است. تئوریسین‌هایی مانند غزالی قدرت را از آسمان‌ها گرفته و به شاه یا خلیفه اعطا کرده‌اند؛ از سوی‌دیگر، با ایجاد باورِ برگزیده‌بودن این افراد، مردم را تابع محض خلیفه ساخته و از آن‌ها فرمان‌برهایی مطلق درست می‌کنند. در سراسر متن کتاب نصیحۀ‌ الملوک نوع افعال برای پادشاهان پیشااسلامی، ماضی و مضارع اخباری با قطعیت زیاد است؛ اما فعل‌های مربوط به خلفا بیش‌تر التزامی است و اغلب از انشایی با دلالت امر غایب بهره می‌برد.  

کلیدواژه ها:

خلیفگی ، پادشاهی ، نصیحۀ‌‌الملوک ، غزالی