کورش صابری - دانشگاه رازی
لیلا نظری طرهان - دانشآموخته کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشگاه رازی

از دیدگاه هلیدی (1994)، زبان انسان دارای سه نقش اصلی بازنمودی، بینافردی و متنی است که هر یک به‌ترتیب توسط ساخت گذرایی، ساخت وجهی و ساخت موضوعی تحقق می‌یابند. در سال‌های اخیر، بر اساس این فرض که تصاویر نیز نوعی گفتمان به شمار می‌‌‌روند، کرس و ون‌لیوون به موازات سه فرانقش بالا، فرانقش‌های بازنمودی، تعاملی و ترکیبی را برای مطالعۀ تصاویر مطرح ساخته‌اند که توجه بسیاری از محققین را به خود جلب نموده است. هدف این مطالعه بررسی 20 تصویر از کتاب فارسی پایۀ اول دبستان بر اساس چارچوب ارائه‎شده توسط کرس و ون‌لیوون (1996) است. نتایجِ تحلیل سه نقش بازنمودی، تعاملی و ترکیبی بیانگر آن است که تصاویر این کتاب برآنند تا الگوهای مسلط فرهنگ ملی را به مخاطبان کودک خود ارائه و تفهیم نمایند. تصاویر غالباً انسان‎های عادی و زندگی روزمره و سنتی ایرانی را به نمایش می‌گذارند و به لحاظ جنسیتی نیز مردان بیش از زنان بازنمود یافته‌اند. از مجموع 20 تصویر تحلیل‎شده، موضوع اصلی 19 تصویر انسان بوده‌ و تنها یک تصویر به موضوع حیوانات پرداخته است. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که این تصاویر، تصویری نسبتاً واقعی از زندگی مخاطبان منعکس می‌کنند. جایی که افراد، کنش‌ها و روابط اجتماعی آنها نقش و جایگاه مرکزی دارند.

نشانه شناسی اجتماعی, دستور تصاویر, نقش بازنمودی, نقش تعاملی, نقش ترکیبی