کلثوم قربانی جویباری - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی/ دانشگاه بیرجند
زینب صالحی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه فردوسی مشهد

گویش عربی شهرستان درمیان (رایج در روستاهای سراب، خلف، دره‌چرم، محمدیه (چشمه‌شاه سابق) و رود رباط) در استان خراسان جنوبی قرن­هاست که مانند جزیره­ای میان گویش­های فارسی این شهرستان به بقای خود ادامه داده و با این‌حال به‌دلیل مجاورت با گویش­های فارسی، بسیاری از ویژگی­های این‌ زبان را نیز پذیرفته است. از تأثیرهای مهمی که گویش­های عربی این منطقه از زبان فارسی پذیرفته­، ورود فعل مرکب به نظام فعلی عربی است. در مقاله‌ حاضر که به روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی صورت گرفته، داده­های میدانی از طریق مصاحبه با حدود 30 گویشور جمع‌آوری شده؛ سپس ساختار فعل مرکب در گویش عربی درمیان مورد واکاوی قرار گرفته است. آن‌گاه پس از بررسی­ داده­ها اثبات شده که در گویش عربی درمیان فعل­هایی هستند که ساختاری کاملاً یک‌سان با فعل­های مرکب فارسی دارند؛ یعنی مانند زبان فارسی از یک فعلیار (با مقوله واژگانی اسم یا صفت) و یک همکرد (با مقوله واژگانی فعل) ساخته شده­اند. فعلیارها در افعال مرکبِ عربی یا فارسی هستند یا ترجمه عربی اسم­ها و صفت­های فارسی. همکردهای افعال مرکب عربی همگی همان ترجمه‌ همکردهای فارسی (مانند کردن، زدن، آوردن، آمدن، کشیدن و غیره) به گویش عربی درمیان هستند. افعال مرکبی که در گویش عربی درمیان با همکرد ساخته می­شوند، به دو دسته تقسیم می­گردند: فعل­های مرکبی که ساخت بسیط آن­ها هم استعمال می­شود و فعل­های مرکبی که تنها به‌صورت مرکب کاربرد دارند. اما تمام افعال مرکبی که در فارسی با همکرد به کار می­روند، با ساختار فارسی خود در گویش عربی کاربرد ندارند؛ بلکه برخی موارد در گویش عربی درمیان، فعلی بسیط در مقابل فعل مرکب فارسی به کار می­رود.

فعل مرکب, درمیان, خراسان جنوبی, گویش, عربی, فارسی