مریم فراش خیابانی - دانشگاه هنر
پویان شهابیان - عضو هیات علمی

در شهرهای امروز، اقدامات فراوانی در زمینه دستیابی به آرامش و شادی برای شهروندان با روش­های عجیب و پرهزینه انجام می­شود اما توجه چندانی به مکان­های ساده که می­توانند با کمترین هزینه، نیازهای مغفول مانده­ شهروندان جامعه را تأمین کنند، نشده­است. توجه به این فضاها، تأمل بر محفلی است که ارتباط مهمی با آزادی، رضایتمندی و آرامش انسان دارد. پژوهش حاضر در تلاش است به معرفی یکی از پرطرفدارترین و تأثیرگذارترین این نوع فضاها بپردازد. در این راستا مرور مبانی پایه و فلسفی امری است ضروری برای شناخت ماهیت این فضاها. در ادامه در مقاله حاضر با توجه به سنت کیفی تحقیق، از رویکرد تفسیری و روش نمونه موردی استفاده شده است. ابزار این روش، مرور اسناد، تصاویر، یادداشت­ها و مشاهده است. نمونه­ مدنظر این پژوهش ذیل روش یاد شده،"کافه" است. در این فرایند مطالعات اسنادی پیرامون سه مفهوم پایه برای تعریف انواع کافه­ها ارائه شده و مدل مفهومی دگرفضاها استخراج و کاربست این مدل بر نمونه مدنظر (کافه­) انجام شده است. برای این بررسی و شناسایی انواع این فضاها، 20 کافه در شهر کرج مورد مطالعه قرار گرفته­اند. در نتیجه این تحقیق، پنج دسته (مقوله اصلی) برای گونه­بندی کافه­ها ارائه شده است که طبق آن تعدادی از کافه­های مورد پژوهش به ویژه گروهی که گرایشات فرهنگی_هنری بیشتری دارند، با ویژگی­های بیان شده در مفاهیم پایه­ مدل دگرفضا شامل فضای سوم، مکان سوم و هتروتوپیا، قرابت نزدیک داشته است. بنابراین آموختن از این فضاها به برنامه­ریزان و طراحان شهری نشان می­دهد، کافه­ها ظرفیت آن را دارند که ویژگی­هایشان به عنوان مصادیق دگرفضا، در ابعاد گوناگون علوم شهری در تئوری و عمل مورد توجه و استفاده بهینه قرار گیرند.

فضای سوم, مکان سوم, هتروتوپیا, کافه