سیدابوالقاسم حقایقی مقدم
کرامت اخوان

در شبکه آبیاری مغان پس از احداث شبکه های آبیاری و شروع کشت و زرع در این دش ت ، تنها با گذشت 5 سال از احداث کانال اصلی شبکه ، سطح آب زیرزمینی بسرعت در نواحی خروجی دشت بالا آمده و اراضی زیادی را در معرض خطر نابودی قرار داده است . در سال های اخیر شبکه ای از زهکش های زیرزمینی در برخی از این مناطق زه دار احداث شده و با بهبود نسبی وضعیت ، اراضی مذکور زیر کشت محصولات زراعی قرار گرفته است . با گذشت چندین سال از احداث این شبکه ها، ارزیابی عملکرد زهکش های اجرا شده و بررسی نقاط ضعف و قوت ، می تواند نگاهی جامع تر برای طرح های آینده را در اختیار برنامه ریزان و طراحان قرار دهد. این طرح با هدف ارزیابی روابط حاکم بر طراحی زهکش های زیرزمینی در منطقه مغان در سال2-1381 به اجرا درآمد . بدین منظور 6 خط زهکشی به طول300-250 متر با فاصله 100 متر انتخاب گردید . قطعه انتخاب شده شامل 4 مزرعه هر یک به مساحت 4 هکتار بود که بطور کامل زیر کشت پنبه قرار داشت . در طی 169 روز ازفصل کشت پنبه ( 64 روز درسال اول و 105 روز در سال دوم )، پارامترهای دبی خروجی از زهکش ها ( به روش حجم ی )، فاصله سطح ایستابی تا سطح زمین ( در 38 چاهک مشاهده ایEc آب آبیاری و آب خروجی از زهکش ها اندازه گیری شد . نتایج نشان داد که عمق سطح ایستابی بیشتر از 1 متر و حداقل 109 سانتیمتر بوده است . بنابراین زهکش ها از نظر کنترل سطح ایستابی بخوبی عمل می کنند براساس اندازه گیری های انجام شده در مجموع دو سال، متوسطECآب آبیاری2/15 دسی زیمنس برمتر وEC آب خروجی از زهکش ها حداقل 10 ، حداکثر 21 و متوسط13/8 دسی زیمنس برمتر به دست آمده است. بنابراین زهکش ها باعث شستشوی املاح در ستون خاک گردیده و محیط مناسب برای رشد و نمو گیاهان را فراهم می آورند . دو مقدار برایK برابر با1/6 و 1/68 متر در روز از داده های سطح ایستابیو دبی خروجی بدست آمد که این مقادیر در محدودهK برآورد شده با روش چاهک0/5 تا 2متردرروز) می باشند. بنابراین برآورد ضریب هدایت هیدرولیکی با روش چاهک انطباق خوبی با شرایط واقعی داشته و می توان از داده ه ای آن در طراحی زهکش های زیر زمینی استفاده بعمل آورد . قبل از احداث سامانه زهکشی در منطقه، این مزارع لم یزرع بوده و قابلیت تولید محصولات زراعی را نداشتند . با احداث سامانه زهکشی و شروع کشت در این مزارع ، وضعیت زراعی زمین ها بهبود پیدا کرده ، بطوری که متوسط عملکرد پنبه از 900 کیلوگرم در هکتار قبل از زهکشی به 2600 کیلو گرم در هکتار در سال 1382 افزایش یافته است

زهکشی زیرزمینی، طراحی، ارزیابی