محمد عابدینی اسفهلانی - دانشجوی دکتری دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان
رضا فتوت - استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان
مسعود سلطانی نجفآبادی - استادیار موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
علیرضا توکلی - موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

به ‌منظور بررسی اثر تنش خشکی بر شاخص‌های ژنتیکی و ترکیب‌پذیری صفات مهم زراعی آفتابگردان، هشت لاین برگرداننده باروری با سطوح مختلف تحمل به تنش خشکی، با سه لاین نرعقیم به عنوان تستر در سال 1393 تلاقی داده شدند. دورگ‌های حاصله به همراه والدین به صورت کرت‌های خردشده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1394 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بسطام شهرستان شاهرود مورد ارزیابی قرار گرفتند. آبیاری در دو سطح؛ بدون تنش (آبیاری کامل) و تنش خشکی در کرت‌های اصلی و ژنوتیپ‌های آفتابگردان (24 دورگ، 11 والد و یک رقم شاهد) در کرت‌های فرعی قرار داده شدند. صفات گیاهی اندازه‌گیری شده شامل تعداد روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، قطر طبق، تعداد دانه در بوته، وزن هزار دانه و عملکرد دانه بودند. نتایج حاصل از تجزیه لاین × تستر نشان داد که اثر لاین‌ها و تسترها به‌جز قطر طبق در شرایط تنش، از لحاظ سایر صفات در شرایط بدون تنش و تنش معنی‌دار بودند. اثر متقابل لاین × تستر در شرایط بدون تنش بر صفات تعداد دانه در بوته و عملکرد دانه و در شرایط تنش بر تعداد روز تا رسیدگی و تعداد دانه در بوته، معنی‌دار بود. لاین‌های C122 و C123 و تستر A19 در هر دو شرایط دارای بیشترین مقدار مثبت ترکیب‌پذیری عمومی از لحاظ عملکرد دانه بودند و به‌عنوان والدین مطلوب برای تولید دورگ‌های مناسب در برنامه‌های اصلاحی قابل‌استفاده شناخته شدند. دورگ A19×C122 با عملکرد دانه 5224 کیلوگرم در هکتار و طول دوره رشد 91 روز بیشترین عملکرد دانه را در شرایط بدون تنش داشت. در شرایط تنش دورگ A19×R217 با 1868 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد دانه را داشته و دورگ A19×C122 در رتبه‌ بعدی قرار گرفت.

Head diameter, Heritability, Hybrid, Line × Tester analysis and Sunflower, آفتابگردان, تجزیه لاین× تستر, دورگ, قطر طبق و وراثت‌پذیری