اثر متقابل ژنوتیپ در محیط برای عملکرد دانه در ژنوتیپ‌های هیبرید‌ و آزاد گرده‌افشان زمستانه کلزا (Brassica napus L.)

به‌منظور ارزیابی پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ‌های کلزای زمستانه در مناطق هدف و مقایسه بین انواع شاخص‌های پایداری، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 15 ژنوتیپ به‌همراه رقم اُکاپی (شاهد) (جمعا 16 ژنوتیپ) در سه تکرار طی دو سال زراعی (95-1394 و 96-1395) در چهار منطقه سرد و معتدل سرد کشور (کبوترآباد اصفهان، طرق مشهد، اسلام آباد غرب و کرج) اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس نشان دهنده تفاوت آماری معنی‌دار ژنوتیپ‌های کلزا در برخی از مکان‌ها بود. پس از تایید یکنواختی واریانس خطاهای آزمایشی در مکان‌های مختلف، تجزیه واریانس مرکب با فرض ثابت بودن اثر ژنوتیپ‌ها و تصادفی بودن اثر مکان و سال انجام شد. نتایج نشان داد که محیط، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ×محیط در سطح احتمال یک  درصد معنی‌دار بوده و ژنوتیپ‌ها در شرایط مختلف محیطی تظاهر متفاوتی داشتند. بیشترین سهم تغییرات مربوط به اثر محیط (83/32 درصد) برآورد شد. برای شناسایی ژنوتیپ‌های پایدار و پرمحصول از روش‌های آماری ضریب تغییرات محیطی، واریانس پایداری، اکوالانس، واریانس محیطی، میانگین مربعات انحرافات از خط رگرسیون، ضریب تبیین، ضریب رگرسیون، رگرسیون تای (آلفا و لامبدا) و گزینش همزمان استفاده شد. اگرچه در پژوهش حاضر امکان گزینش برای عملکرد و پایداری توسط یک معیار کاربردی وجود داشت، اما با توجه به ضعیف و متغیر بودن همبستگی‌های رتبه‌ای اسپیرمن بین انواع شاخص‌ها، به‌جز شاخص گزینش همزمان و عملکرد دانه، از چند روش‌پایداری استفاده شد و در نهایت ژنوتیپ‌هایES Alonso، ES Kamilo و اُکاپی به‌عنوان ژنوتیپ‌های پایدار و پرمحصول شناخته شدند. نتایج آزمایش نشان داد که از ژنوتیپ‌های منتخب می‌توان برای کشت در مناطق سرد و معتدل سرد کشور استفاده کرد.