اسماعیل قلینژاد - دانشیار دانشکده کشاورزی دانشگاه پیام نور آذربایجان غربی، ارومیه
همایون کانونی - Associate Prof., Agricultural and Natural Resources Research and Education Center of Kurdistan, Sanandaj, Iran
معروف خلیلی - Assistant Prof., Payam-e-Nour University of West Azarbaijan, Mahabad, Iran

به­منظور برآورد اثر ژن و پارامترهای ژنتیکی عملکرد دانه و برخی از صفات مورفولوژیک در شش رقم و لاین نخود همراه با بذور حاصل از تلاقی­ دای­آلل کامل آن­ها، آزمایشی در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گریزه سنندج در سال 96-1395 اجرا شد. نتایج نشان داد که ژنوتیپ­های نخود از نظر کلیه صفات مورد ارزیابی تفاوت معنی­داری داشتند. بر مبنای نتایج تجزیه دای­آلل به روش هیمن، واریانس­های ژنوتیپی به اجزای ژنتیکی افزایشی و غیر افزایشی تقسیم شدند. جزء ژنتیکی افزایشی برای کلیه صفات به­جز وزن 100 دانه معنی­دار بود. جزء غیرافزایشی نیز برای کلیه صفات در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود. کمترین و بیشترین درجۀ غالبیت به ترتیب برای ارتفاع بوته و تعداد دانه در غلاف به دست آمدند. میانگین درجۀ غالبیت، حاکی از غالبیت ناقص ژن­ها برای تعداد روز از کاشت تا رسیدگی و تعداد دانه در غلاف و فوق غالبیت برای سایر صفات بود. وراثت­پذیری عمومی در دامنۀ 91/0 (برای تعداد غلاف در بوته) تا 68/0 (برای وزن 100 دانه) متغیر بود. بیشترین و کمترین مقدار وراثت پذیری خصوصی (به‌ترتیب 73/0 برای تعداد روز تا گلدهی و 06/0 برای عملکرد دانه) بدست آمد. نتایج تحلیل گرافیکی Wr/Vr نشان داد که برای تعداد روز از کاشت تا گلدهی، وزن 100 دانه و عملکرد دانه، غالبیت کامل وجود داشت. برای صفات تعداد روز از کاشت تا رسیدگی و تعداد دانه در غلاف، عرض از مبدأ مثبت و غالبیت ناقص حاکم بود. برای تعداد غلاف در بوته و ارتفاع بوته، عرض از مبدا منفی و عمل ژن فوق غالبیت بود و برای عملکرد دانه، همۀ والدین به جز ILC 482، نزدیک به مبدأ محور مختصات قرار داشته و تعداد آلل­های غالب بیشتری را در بر داشتند. بر اساس نتایج این آزمایش به‌نظر می‌رسد که تلاقی رقم آزاد با لاین­هایی که پتانسیل عملکرد بالا دارند، مناسب‌تر بوده و ترجیحاً تلاقی­ها بین والدینی که در نمودار Wr/Vr دورتر از مبدأ مختصات قرار دارند، انجام شود.  

Chickpea, Components of variance, Genetic analysis, Heterosis and Heritability., اجزای واریانس, تجزیه ژنتیکی, نخود, وراثت‌پذیری و هتروزیس.