ارزیابی نقش و کارآیی رفاق (ایوان) از دیدگاه استفاده کنندگان: فضای نیمه باز در خانه‌های روستایی مازندران

به‌واسطه زندگی آمیخته با طبیعت و شرایط محیط و اقلیم در مازندران، فضای نیمه باز به‌صورت چشمگیری فرم‌های متنوعی را در معماری خانه‌های روستایی گذشته این منطقه شکل داده و کارکردهای گوناگون عملکردی، زیبایی شناسی، اقلیمی و اجتماعی را بر عهده گرفته است. ولی به‌عنوان رکن مهمی از ارکان معماری بومی روستایی، در خانه‌های امروزین کمتر ظهور یافته، هم‌سنگ گذشته نقش ایفا نکرده و با سبک زندگی امروزین روستاییان، متناسب نشده است. "رفاق" خصوصاً واقع در جلوی خانه‌ها، نوع غالب این نوع فضا بوده که بدون استثنا در تمامی خانه‌های بومی روستایی و در تمامی مناطق این استان مشاهده شده، بیشترین نقش و جلوه را در این معماری به‌منظور خلق آسایش اقلیمی و رفتاری ساکنین بر عهده دارد. این تحقیق، بر این فضا تمرکز نموده و ضمن معرفی انواع، خصوصیات معماری و نقش‌های گوناگون آن، میزان پذیرش آن از طرف روستاییان را بر مبنای نظر این افراد بررسی کرده و به این پرسش پاسخ می‌دهد که چرا ساکنین روستایی در این استان به‌عنوان استفاده‌ کننده در طرح خانه‌های امروزین خود کمتر از رفاق استفاده می‌کنند.      در این راستا، چهار روستا در استان مازندران به‌عنوان منطقه مورد مطالعه برگزیده شده و سپس چندین خانه‌ ساخته شده به شیوه‌های بومی گذشته و نیز جدید که در حال استفاده می‌باشند، به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. نمونه‌ها، مورد مشاهده قرار گرفته و عکس‌برداری شدند، نقشه‌ آن‌ها برداشت، ترسیم و مستندسازی‌ شد. پرسشنامه بین ساکنین این خانه‌ها توزیع و توسط آن با آنان نیز مصاحبه ‌صورت گرفته تا آداب سکونت در رفاق، میزان علاقه‌مندی یا دلایل عدم تمایل به حضور این فضا در معماری مسکونی امروزین از دیدگاه خود روستاییان، استخراج شود. نکات مثبت این فضا را از نظر مردم می‌توان در قالب‌های کلان‌تر مانند  اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دسته‌بندی کرد.غیر اقتصادی، عدم کارآیی و عدم راحتی نگهداری‌ از رفاق، نقاط ضعفی هستند که روستاییان بدان دلایل از آن در خانه‌های جدید به‌ندرت استفاده می‌کنند. به‌طور کلی باوجود دغدغه‌های مختلف در مورد این فضا، غالب روستاییان نسبت به حضور آن در خانه احساس رضایت داشته و نیز به بهره‌برداری از آن در خانه‌های نوین خود تمایل دارند. با توسعه و ارتقای رفاق از طریق رفع دغدغه‌های روستاییان نسبت به آن، این فضا می‌تواند به‌عنوان رکن کارآ و هویت‌ساز، نقش چشمگیر دوباره یافته، خانه‌ها را زیباتر نموده و کمتر متکی به دستگاه‌های مکانیکی خصوصاً خنک‌کننده نماید.

کلیدواژه ها:

Loggia ، Eivan ، rural house ، thermal comfort ، vernacular architecture ، Mazandaran. ، رفاق ، ایوان ، خانه‌ روستایی ، آسایش اقلیمی ، معماری بومی ، مازندران.