بررسی تطبیقی الگوی فضایی سکونتگاه روستایی و علل شکل‌گیری آن نمونه‌های (موردمطالعه: روستای شلحه امام حسن‌ آبادان و روستای حدبه‎ی خنافره شادگان)

روستا، نوعی دیرین از سکونتگاه‌های بشری است که مأمن الگوی بومی سکونت بشر و شیوه‌های بدیع سازگاری با محیط است. روستاییان خالق مناظر فرهنگی بی‌بدیل هستند، مناظری که میراثی ماندگار برای نسل‌های آینده‌اند. به‌همین‌دلیل شناخت الگوهای غالب در مناظر روستایی همواره موردتوجه پژوهشگران بوده است. سازمان فضایی زیستگاه‌ های انسانی را نتیجه ی مستقیم فرایندهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و نهادی می دانند. هدف از این مطالعه، بررسی الگوی فضایی و پیکربندی کالبد روستایی و واکاوی تأثیر سبک زندگی و معیشت روستاییان در شکل‌گیری آن با مطالعه و قیاس دو روستا در جنوب غربی ایران می باشد. روستاهای موردمطالعه، روستای شلحه امام حسن در شهرستان آبادان، در امتداد رودخانه جزرومدی اروند و روستای حدبه ی خنافره در شهرستان شادگان در جوار تالاب شادگان می‌باشند که دارای محیط فرهنگی مشابه لیکن از نظر نوع معیشت متفاوت‌اند. روش این پژوهش از نوع مدل‌سازی و مطالعه موردی و با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) می باشد. با استفاده از سنجه های سیمای سرزمین در دو مقیاس منظر و بافت، الگوی فضایی روستاهای موردمطالعه کمی و مورد تجزیه وتحلیل هندسی قرار گرفت. مطالعه و قیاس نتایج حاکی از وجود تفاوت‌هایی در الگوی فضایی و پیکربندی کالبد روستا به رغم محیط فرهنگی و بستر اجتماعی مشابه هر دو روستا است. تجربه حاضر نشان داد که عوامل فرهنگی اجتماعی اگرچه در مقیاس مسکن بسیار تأثیرگذارند، اما در مقیاس منظر آنچه بیشتر می تواند نظام فضایی و الگوی سکونتگاه روستایی را تعیین کند، ظرفیت بهره برداری معیشتی از بستر جغرافیایی است. با توجه به ریشه های اقتصادی شکل گیری الگوی منحصربه‌فرد کالبد هر دو روستا، هرگونه تغییر در معیشت یا طبیعت مورد بهره برداری معیشتی روستاییان می تواند منجر به تغییر در ساخت و الگوی کالبد روستاهای موردمطالعه شود و تبعاتی چون آسیب های اجتماعی و مهاجرت به دنبال داشته باشد. این مهم، ضرورت شناخت الگوی فضایی سکونتگاه را پیش از هرگونه سیاست گذاری جدید و طرح‌های توسعه ای در سطح روستاها و یا در سطوح کلان و تأثیرگذار بر بستر جغرافیایی روشن می سازد.

کلیدواژه ها:

rural settlement ، spatial configuration ، landscape pattern ، Shalheh-ye Emam Hasan ، Hadbeh khanafereh ، Iran ، سکونتگاه روستایی ، پیکربندی فضایی ، الگو ، شلحه امام حسن ، حدبه‌ی خنافره