محمد رضایی - استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

رشد و شکوفایی شهر تبریز به علت مرکزیت سیاسی و استقرار در مسیر تجاری چندان نپایید و وقوع حوادث و بلایای طبیعی به‌ویژه زمین‌لرزه، در کنار تهاجمات همسایه غربی زمینه افول شهر را فراهم آورد. در دوره‌ای سیصدساله هشت زلزله بزرگ و شیوع بیماری‌های مسری بر عرصه‌های مختلف حیات شهری اثر نهاد. حوادث مختلف به‌ویژه زمین‌لرزه علاوه بر تخریب چندین‌باره شهر و مرگ‌ومیر گسترده با پیامدهای اجتماعی کوتاه و بلندمدت همراه شد. در جستار حاضر تلاش می‌شود با روش توصیفی تحلیلی و تکیه‌بر مطالعات کتابخانه‌ای پیامدهای اجتماعی بلایای طبیعی به‌ویژه زمین‌لرزه را به‌عنوان متغیری مستقل بر حیات اجتماعی ساکنان تبیین و پاسخی به سؤال اصلی داده شود. بروز بلایای طبیعی به‌ویژه زمین‌لرزه در دوره زمانی برآمدن صفویه تا قاجار در تبریز با چه پیامدهای اجتماعی همراه بوده است؟ به نظر می‌رسد تخریب بافت کالبدی، کاهش جمعیت، مشکلات روانی، انحرافات اجتماعی، خرافات، مشکلات اقتصادی، مهاجرت و عدم میل به بهبود وضعیت سکونتگاه‌ها از پیامدهای کوتاه و بلندمدت حوادث طبیعی بوده است.

تبریز, دوره صفویه, دوره قاجار, زلزله, مرگ‌ومیر