فهیمه حسین زاوه - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه فردوسی، مشهد،ایران
هما زنجانی زاده - دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی، مشهد،ایران

روشها، الگوها و قواعد نامگذاری شخصیتهای داستانی به سبب نقشی که در نشان دادن منویات تولیدکنندگان داستانها دارند در مطالعات جدید نقد ادبی و نیز در مطالعات تاریخ اجتماعی زبان و ادبیات حایز اهمیت انگاشته شده اند. بررسی شیوه‌ها و مبناهای مختلف نامگذاری اشخاص در این گونه از ادبیات به‌ویژه در ادبیات عامه می‌تواند علاوه بر آشکارساختن ویژگیهای شخصیتی و فراهم ساختن امکانی برای بازشناسی جهان مطلوب پدیدآورندگان‌شان، بازتاب‌دهندۀ چارچوبهای فکری و فرهنگی اجتماعی ای باشد که این ادبیات در آنها تولید شده اند. در این مقاله با انتخاب مجموعه‌ای شامل هفتاد متن از داستانهای عامۀ رایج در ادبیات مکتب خانه ای عصر قاجاری (بر اساس روایت و تنظیم حسن ذوالفقاری و محبوبه حیدری) و تحلیل محتوای آنها در کنار بررسی آماری نامهای مورد استفاده در این داستانها و دسته‌بندی این نامها با استخراج مبناهایی که تولیدکنندگان این داستانها در ذهن داشته‌اند، و سپس بررسی تفاوتهای این مبناهای نامگذاری، برای شخصیتهای زن و شخصیتهای مرد در این داستانها، نشان داده شده است که الگوی متعارف و متداول نامگذاری زنان در ادبیات داستانی قاجاری، به‌عنوان یک شاخصۀ فرهنگی و اجتماعی برآمده از جهان زیستۀ قاجاری، به‌روشنی تابعی از متغیرِ جنسیت بوده است که این نیز به نوبه خود از جمله به میزان حضور زنان در اجتماع و نوع نگرش جامعه به آنان نیز ناظر بوده است.

نام‌گذاری زنان, ادبیات مکتب‌خانه‌ای عصر قاجار, ادبیات داستانی, تاریخ اجتماعی ادبیات, جنسیت