حسن علی پورمند - دانشیار، گروه پژوهش و تاریخ هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
سارا ابراهیمی - دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

پیشرفت فناوری در جوامع گوناگون مسیرهای متفاوتی را طی می‌کند. در ایران نیز در دوره‌های مختلف مسیرهای متفاوتی طی ‌شده‌است. مظفرالدین شاه در سفرهایی که به فرنگ داشت، اجناس زیادی برای عقب نماندن مردم ایران از سایر ممالک با خود به ایران می‌آورد. اما سؤال این‌جاست که در حقیقت چه مراحلی طی می‌شده تا این پدیده‌ها در میان مردم رواج یابند؟ این مراحل چه ویژگی‌هایی داشتند؟ چه رابطه‌ای بین مراحل پذیرش پدیده‌های نوین در ایران در این دوران با آن‌چه در دنیا اتفاق می‌افتد وجود دارد؟ و در نهایت چه رابطه‌ای میان مراحل رواج و مؤلفه‌های پذیرش این فناوری‌ها وجود دارد؟ در این پژوهش به روش توصیفی، تطبیقی و تحلیل تاریخی به بررسی حضور سه فناوری تازه‌وارد در زمان مظفرالدین شاه (سینماتوگراف، اتومبیل و چرخ خیاطی) پرداخته شده است. نتایج نشان می‌دهد که هر سه فناوری در سه مرحله کلی دربار، اشراف و رواج در جامعه ایرانی حضور پیدا کرده‌اند و با توجه به مؤلفه‌های آگاهی، نیاز، سیستم قدرت، بیگانه‌ستیزی و وضعیت اقتصادی، ایران در آن زمان، نسبت به معیار جهانی با تأخیر بیش‌تری پدیده‌های نوین را پذیرفته است. روش‌های مقاومت در برابر پذیرش هم علاوه بر نفی ایدئولوژیک و نفی عقلانی، شامل اسطوره‌سازی و وحشت بوده است.

فناوری جدید, قاجار, مظفرالدین شاه, پیشرفت فناوری, تاریخ اجتماعی