پیشینۀ چنگ ساسانی و مقایسۀ آن در دیگر تمدن های خاور نزدیک باستان

چنگ در میان سازهای زهی موجود در تمدن های کهن، دارای جایگاه ویژه ای بوده است. تاکنون دربارۀ پیشینۀ ساز چنگ و تکامل آن در دنیای باستان، پ‍ژوهش چندانی صورت نگرفته، حال آن که منابع تاریخی و داده‌های باستان شناسی، اطلاعات ارزنده ای در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهند. ابداع و تکامل آلات موسیقی به ویژه چنگ، در یک حوزۀ تمدنی رخ نداده است و با توجه به این که اشترکات فرهنگی تمدن‌های خاورنزدیک باستان بر قدمت تمدنی این سرزمین‌ها بر یکدیگر چیرگی دارد، دلایل مختلفی نظیر شرایط محیطی، جغرافیایی، فرهنگی و ... بر تکامل این ساز تأثیرگذار بوده‌اند. در بین متون مکتوب بر جای‌مانده از دورۀ ساسانی، در بندهش، خسرو کواذان و ریدگ و درخت آسوریک از این ساز نام برده شده و بر روی نگاره-کندها، موزاییک‌ها، ظروف نقره‌ای، پیکرک‌ها و مهرها تصویر آن نقر شده است. چنگ در دوره ساسانی، ساز تکامل یافته‌‌ای است که آبشخور آن تمدن‌های کهن میان‌رودان، مصر، سومر و ایلام است. شباهت برخی از انواع این چنگ‌ها در بین سومریان و ایلامیان با ساسانیان گواه این مدعاست. در بین انواع چنگ های موجود در این تمدن‌ها، نوعی چنگ که در متون پهلوی بدان "ون، وین" گویند، فقط در دوره ساسانی رواج داشته است. این پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی انجام گرفته و در جمع‌آوری داده‌ها از روش کتابخانه‌ای و جستجو در اسناد و یافته‌های باستان‌شناسی، بهره برده شده است. این پژوهش بر آن است تا از روی داده‌های باستان‌شناختی و مکتوب، چنگ دورۀ ساسانی را با ادوار پیش از خود مقایسه کرده، ویژگی‌های ظاهری این ساز را شناسایی نماید. تعریف و توصیف چنگ در این پژوهش براساس شکل ظاهری آن‌ها در داده‌های باستان-شناسی و تعاریف موجود در منابع علم سازشناسی صورت گرفته است.

کلیدواژه ها:

ساسانیان ، چنگ ، شواهد مادی و مکتوب ، خاورنزدیک باستان