حسن بوسلیکی - استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
مسعود آذربایجانی - استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

شناسایی عوامل و نهادهای تأثیرگذار بر رشد اخلاقی کودکان و نوجوانان، برای برنامه‌ریزی صحیح در امر تربیت آن‌ها ضروری است. امروزه خانواده در تربیت کودکان بی‏رقیب و به‌دور از عوامل برون‏خانوادگی عمل نمی‏کند، بلکه رسانه (به‏ویژه تلویزیون) نیز به‏مثابۀ یکی از اعضای خانواده بر رشد اخلاقی آنان تأثیر می‏گذارد. در واقع، این دو نهاد (رسانه و خانواده) در محیطی واحد (خانه) طی فرایندی تعاملی بر رشد اخلاقی کودکان تأثیر می‏گذارند. موضوع پژوهش حاضر، آشکارسازی بخشی از آثار تربیتی برهم‏کنش رسانه (با تأکید بر تلویزیون) و خانواده است. بدین منظور،‏ ابتدا مسائل خانواده در امر تربیت نسل جدید  و سپس، دو اثر ویژۀ برهم‏کنش این دو نهاد یعنی شکاف نسلی و زوال کودکی بررسی شد. در آخر، عنصر «وساطت والدین» در تماشای تلویزیون به‌منزلۀ راهکار کاهش شکاف نسلی و زوال کودکی واکاوی شد. نتیجۀ پژوهش آن است که هرچه والدین هنگام مصرف رسانه‏ای فرزندان، کمتر با آنان همراهی کنند، دو پدیدۀ «شکاف نسلی» و «زوال کودکی» بیشتر خواهد شد. از میان انواع وساطت والدین، وساطت فعال بیش از بقیه بر کاهش این دو پدیده تأثیر دارد. در این پژوهش برای شناسایی مشکلات و مسائل خانواده‏ها در زمینۀ تربیت نسل جدید، به سؤالات مطرح‏شده از مرکز ملی پاسخ‌گویی و تجربۀ پژوهشگر بهره گرفته و برای معرفی آثار برهم‏کنش رسانه و خانواده و راه کاهش آثار منفی از روش کتابخانه‏ای استفاده کرده‌ایم.

رشد اخلاقی, رشد اخلاقی کودکان, خانواده, رسانه, تلویزیون, برهم‏ کنش رسانه و خانواده