پهنه‌بندی اقلیمی- احتمالاتی اراضی کشاورزی استان گلستان برای کشت گندم دیم (Triticum aestivum L.)

ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎی اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺿﻤﻦ اﻓﺰاﯾﺶ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮی در ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮیﻫﺎ، ﺿﺮﯾﺐ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺗﺼﻤﯿم­ها را ﻧﯿﺰ افزایش دهد. نقش تأثیرگذار عوامل اقلیمی در پهنه­بندی اراضی برای کشت گیاه از یک سو و طبیعت احتمالاتی متغیرهای اقلیمی از سوی دیگر، موجب عدم قطعیت درجه­بندی تناسب اراضی برای کشت یک گیاه به‌ویژه در شرایط دیم می­شود. برای این منظور در پژوهش حاضر، ابتدا با استفاده از داده­های روزانه بارش و دمای کمینه و بیشینه 33 ایستگاه هواشناسی در استان گلستان، تاریخ مناسب کشت گندم (Triticum aestivum L.) دیم و زمان وقوع مراحل فنولوژیکی مختلف آن برای دوره آماری مشترک 26 ساله تعیین گردید. سپس با برازش توزیع­های احتمالاتی مختلف و انتخاب توزیع منتخب، مقدار این متغیرها در پنج سطح احتمال وقوع 25، 50، 75، 85 و 95 درصد برآورد شد. در ادامه، میانگین دمای هوا، احتمال رخداد دماهای نامطلوب، میزان بارش و نسبت بارش مؤثر به تبخیر- تعرق گندم برای هر یک از مراحل رشد و کل دوره رشد در ایستگاه­های هواشناسی مورد بررسی در سطوح احتمال مختلف محاسبه شد. در نهایت، ضمن تهیه نقشه پهنه­بندی این متغیرها و ویژگی­های ارتفاع، درصد شیب، تیپ اراضی و شوری خاک، با هم‌پوشانی 22 لایه اطلاعاتی برای هر سطح احتمال، پهنه­بندی زراعی- بوم­شناختی اراضی کشاورزی استان گلستان برای کشت گندم دیم در سطوح احتمال مختلف صورت گرفت. نتایج نشان داد که افزایش سطح احتمال وقوع از 25 به 95 درصد به‌دلیل تأخیر در تاریخ کشت مناسب از اواخر پاییز به ابتدای زمستان و تأثیرگذاری آن بر شرایط اقلیمی- محیطی و طول مراحل بعدی رشد گیاه موجب بهبود درجه تناسب اراضی کشاورزی برای کشت گندم دیم از نظر میانگین دمای هوا در مرحله­های گل‌دهی، رسیدگی و کل فصل رشد، احتمال رخداد دمای بیشتر از 14 و کمتر از نه درجه سانتی­گراد به‌ترتیب در مرحله سبز شدن و مرحله­های گل‌دهی و رسیدگی و میزان بارش در مرحله سبز شدن شد، ولی از نظر میانگین دمای هوا در مرحله سبز شدن، احتمال رخداد دمای بیشتر از 25 و 30 درجه سانتی­گراد به‌ترتیب در مرحله گل‌دهی و رسیدگی و میزان بارش و نسبت بارش مؤثر به تبخیر- تعرق پتانسیل در مراحل گل‌دهی، رسیدگی و کل فصل رشد موجب کاهش درجه تناسب گردید. نتایج پهنه­بندی زراعی- بوم­شناختی نشان داد که در سطوح احتمال وقوع 50، 75 و 85 درصد پهنه­های نسبتاً مناسب و مناسب به‌ترتیب بین 56-50 و 50-44 درصد وسعت اراضی کشاورزی را در بر می­گیرد و سطح احتمال وقوع تأثیر معناداری بر پهنه­بندی ندارد، در حالی­که در سطح احتمال وقوع 25 و 95 درصد (به‌ترتیب معادل تاریخ کشت زودهنگام و دیرهنگام) به‌ترتیب حدود 91 و 78 درصد وسعت اراضی کشاورزی استان به‌ترتیب در پهنه مناسب و متوسط قرار گرفت.

کلیدواژه ها:

احتمال وقوع ، تناسب اراضی ، بارش ، بوم‌شناختی ، تبخیر- تعرق ، دما