ارزیابی عوامل محیطی موثر بر ایجاد حس فضای قدسی در مساجد (مطالعه موردی: مسجد بازارتهران، مسجد دانشگاه تهران، مسجد الجواد تهران)

  فضای قدسی، فضایی است رشددهنده و تعالی‌بخش که در آن، وحدانیت به‌عنوان کیفیتی هویت‌بخش، معیار و مبنای شخصیت و روح فضا محسوب می­شود؛ وحدانیتی که باوجود تکثر و تنوع عناصر شکل می‌گیرد تا مخاطب چنین فضایی را به فطرت خویش رجعت دهد و نمودی از کمال باطنی‌اش را در آن باز یابد. مساجد به‌عنوان نمایندۀ اصلی ساختارهای فیزیکی معماری اسلامی روزگاری نمایشی آشکار از تبلور فضای قدسی در عرصۀ محیط انسان‌ساخت بوده‌اند، درحالی‌که امروزه متأسفانه به دلیل تسامح و بی‌توجهی، اغلب، این کیفیت کلیدی و حیاتی‌شان رنگ‌باخته و در قالب کالبدهایی صرفاً  فیزیکی از پاسخ‌دهندگی فضایی به نیازهای معنوی مخاطب، بازمانده‌اند. پژوهش حاضر با هدف بازشناسی مفهوم فضای قدسی و ارزیابی معیارهای آن در تعدادی از مساجد معاصر، به دنبال پاسخ این پرسش است که در مساجد معاصر، معیارها و شاخص‌های مفهوم فضای قدسی چگونه و به چه میزان حضور دارند؟ روش این تحقیق، از نوع توصیفی- ارزیابی و گردآوری اطلاعات آن بر مبنای مطالعه منابع کتابخانه‌ای، مشاهده و تحلیل محتوا است. در رابطه با تجربه حسِ فضای قدسی در مسجد، میزان حس فضای قدسی در سه مسجد با یکدیگر متفاوت است. این حس در مسجد امام تهران (شاه سابق) از بقیه مساجد بیشتر است؛ مسجد دانشگاه تهران در وضعیتی بینابین و میانه در مقایسه با دو نمونۀ دیگر قرار دارد و مسجد الجواد در وضعیتی کاملاً متفاوت، ازلحاظ دلالت‌های عینی و ذهنی حس فضای قدسی، بسیار ضعیف ارزیابی می‌شود که عمدتاً معلول نگاه مدرن و حداقلی‌ای است که در زمان ساخت این بنا موردتوجه قرارگرفته است.

کلیدواژه ها:

Sacred space ، Contemporary mosques ، Evaluation criteria. ، فضای قدسی ، مساجد معاصر ، معیارهای ارزیابی