مرتضی میرغلامی - Tabriz Islamic Art University
اشرف السادات میرفخرایی - Tabriz Islamic Art University
مجتبی انصاری - Tarbiat Modares University

شناخت روش‌های بررسی و فهم هنر و معماری اسلامی، چالشی مستمر است. سؤال این است که برای نیل به این فهم، تا چه اندازه باید به دانش جهانی(علم و عقل) و تا چه میزان بر راهکارهای مبتنی بر آموزه‌های اسلامی (دین و وحی) اتکا کرد؟ مقالۀ حاضر، برای پاسخ‌گویی به این سؤالات در بخش اول، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و مطالعۀ بنیان‌های مهم شناخت‌شناسی معاصر که عمدتاً از طریق مطالعات اسنادی گردآوری‌شده است، به‌نقد و بررسی هریک از این روش‌ها در فهم فضاهای معماری به‌طور عام و فضاهای معماری اسلامی به‌طور خاص، می‌پردازد. نتایج بررسی، نشان می‌دهد که بنیان‌های شناخت ماده محور و حتی بنیان‌های معتقد به وجود­شناسی در هنر، هرچند دستاوردهای قابل‌توجهی از فهم را به ارمغان می‌آورند اما قادر به شناسایی همه‌جانبۀ یک اثر معماری خصوصاً معماری اسلامی نیستند. شیوۀ پیشنهادی این مقاله، حکمت متعالیه اسلام است زیرا جامع‌ومانع محسوب می­شود و می‌تواند معرفتی یقینی را نسبت به درک هنر و معماری اسلامی، فراهم آورد. در بخش دوم مقاله، با استناد بر آیات و روایات، نسبت بین دین اسلام و مدرنیته بررسی و مشخص می‌شود که اگر عقل حجت دینی است و حکم دین را می‏رساند، پس محصولات عقلی به معنای وسیع آن‌، که شامل تمامی علوم در حوزه‌های مختلف می‏شود، مطالب دینی را می‏رسانند؛ نه آنکه بیگانه و متمایز از دین باشند. درنهایت، پیشنهاد شد که فهم صحیح از هنر و معماری اسلامی، درگرو تغییر اساسی در نگاه به حکمت عملی اسلام و تولید دانشی با انگاره‌های اسلامی است که بدون تعقل و وحی شناسی (ملازمۀ عقل و شرع) امکان نخواهد داشت.

Meaning perception, Foundations of epistemology, Social methodology of Quran., بنیان های شناخت شناسی, حکمت متعالیه اسلام, هنر و معماری اسلامی