زهرا اکبری - دکترای دینپژوهی (نویسنده مسیول)
آیین حسینی - دکترای جامعهشناسی اخلاق پژوهشگر دانشگاه
نعمت الله فاضلی - دکتری تخصصی، استاد و رییس پژوهشکده مطالعات

زیارت به‌عنوان یکی از شاخصه‎ها و به نوعی بروز و تجلی عملی دین‎ورزی در تمامی جوامع قابل مطالعه است. این کنش در ایران در گذر از تجربه تجدد تغییرات نه ماهوی، بلکه عینی (ابجکتیو) داشته است. زیارت در ایران در گذر تجدد تغییراتی را تجربه کرده است که این کنش را از حالتی همگن و متوازن به کنشی ناهمگن و نامتوازن تبدیل کرده است. ایجاد سنخ‎هایی متنوع و متکثر در سبک زیارت ایرانی گواه بر تغییر و به نوعی پیامد تجربه تجدد است. ما در این مقاله درصدد شناخت و فهم عناصر ناهمگن (شناخت سنخ‎ها) در کنش زیارت با تمرکز بر تنوع به وجود آمده در پی تجدد و در نهایت عرفی‎گرایی هستیم. به بیان دیگر با نسبت‎یابی کنش زیارت امام رض (ع) با تجدد و در نهایت عناصر مترتب بر آن همچون عرفی شدن در ایران معاصر، انواع سنخ‌های به وجود آمده در بستر کنش زیارت در حرم مطهر امام رضاg را بررسی و دسته‎بندی کنیم. صورت‌بندی ارائه شده در قالب انواع سنخ‎های زیارتی به زیارت آیین‎مدار، دورادور، زنانه، کلان‎شهری و سیاسی اختصاص داده شده است. رویکرد روشی اتخاذ شده در این مقاله، کیفی و با تکیه بر دیدگاه‎های مردم‎نگاری است. داده‎های تحقیق نیز از منابع گوناگون همچون دل‎نوشته‎های زائران، عریضه‎ها و سفرنامه‎ها، مصاحبه‌ها، مشاهدات، خودمردم‎نگاری و دیگر منابع کمی و کیفی حاصل شده است.

سنخ‎های زیارت, گونه‎های زائر, تجدد, عرفی‎گرایی