بهنام سرخیل - استادیار علوم سیاسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)

هدف: اسلام به منزله نقطه کانونی و دال مرکزی جهت شناسایی و هویت‌بخشی جوامع و دول اسلامی محسوب می‌شود. با این همه، مؤلفه هویت دینی در نظام بین‌الملل معاصر و به­ویژه سیاست خارجی دولت­های اسلامی نتوانسته است به منزله یک پیش‌ران اصلی عمل نموده و نقش و جایگاه اصلی خود را برای شکل‌دهی مناسبات و تعاملات خارجی ایفا کند و در برخی مواقع تکیه بر آن موجب بروز اختلافات و حتی بحران­ها و تضادهای شدید شده است. روش: مقاله حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و رویکردی آینده‌پژوهانه ضمن بررسی موانع نقش­آفرینی و کارکرد اصیل هویت دینی در جوامع اسلامی، چالش­های پیش­روی همگرایی جهان اسلام را در عرصه روابط بین‌الملل نظیر وجود جریان­های انحرافی و نیز افراط­گرایی ملی مورد توجه قرار داده است و به این پرسش اصلی پاسخ دهد که چگونه مؤلفه دین می­تواند در جایگاه واقعی خود و به منزله یک پیش‌ران اصلی برای طراحی هندسه تعاملاتی آینده جهان اسلام قرار گیرد؟  یافته­ها: فرضیه اصلی آن است که برای نیل به همگرایی در آینده جهان اسلام ضروری است تا از طریق راهکارهایی همچون اجماع­سازی مبتنی بر بازتعریف ادبیات مشترک دینی؛ آگاهی­بخشی و برجسته­سازی اشتراکات اسلامی می­توان موضوع احیاء و بازسازی جایگاه هویت مشترک دینی را در اولویت راهبردی برای هم­گرایی قرار داد. نتیجه­گیری: آموزش و هم­افزایی علمی هم در سطوح خرد (مانند نزدیکی دانشجویان و نخبگان جهان اسلام) و نیز در سطح سیستمی (بهره­گیری از ظرفیت­های کنش‌گران، نهادها و سازمان­های فعال در جهان اسلام) موجب تقویت هویت دینی و همگرایی جوامع اسلامی خواهد شد.

جهان اسلام, افراط‌گرایی دینی, هویت دینی, تمدن اسلامی