مطالعه فلزات سنگین در رسوبات بستر رودخانه و سد مهاباد، و ارزیابی خطر مصرف ماهی های خوراکی منطقه

زمینه و هدف: آلودگی­ فلزات سنگین به‌ویژه در محیط­ های آبی از مسائل مهم است. با توجه به تامین آب شرب شهر مهاباد از سد، و نیز فروش ماهی­ های صید شده در منطقه، غلظت فلزات سنگین در رسوبات رودخانه و سد مهاباد و خطر سلامت ناشی از مصرف ماهی­ های موجود در منطقه بررسی شد. روش بررسی: نمونه ‌برداری رسوب  از 21 ایستگاه در رودخانه و سد مهاباد و 16 نمونه ماهی (دو گونهSander lucioperca و Abramis brama) انجام شد. نمونه ها بعد از آماده سازی به روش ICP-MS آنالیز شدند. برای تحلیل‌  داده ها از ضریب غنی شدگی (EF)، شاخص خطر بوم شناختی (RI)، شاخص های ریسک سلامت، تحلیل مولفه اصلی (PCA) و آزمون Mann-Whitney استفاده شد. یافته‌ها: مقادیر EF و RI فلزات سنگین در رسوب پایین بود اما بیشینه غلظت سرب، روی، مس، آرسنیک و منگنز به‌ترتیب به 36، 162، 74، 22/8 و mg/kg 3221 می رسد. این امر به‌ویژه در نمونه ­های مربوط به رودخانه و در پایین دست سد مشهود است. با این وجود تجمع فلزات سنگین در بافت ماهی­ ها موجب شده ­است که مقادیر خارج قسمت خطر کل (THQ) به‌ویژه برای آرسنیک (1/19)، و شاخص خطر (بیش از 1) و مقدار میزان مصرف روزانه (EDI) برای مس (1/64) در منطقه بالا باشد. نتیجه‌گیری: نتایج مطالعه حاضر نشان داد که شرایط فیزیکوشیمیایی مناسب برای تحرک عناصر در رودخانه و سد مهاباد فراهم است. بنابراین نیاز به بررسی تحرک و زیست­ دسترس ­پذیری فلزات سنگین در رسوب منطقه و پایش مستمر غلظت فلزات سنگین در آب، رسوب و ماهی منطقه وجود دارد.

کلیدواژه ها:

Sediment ، Risk index ، Heavy metals ، Fish ، Mahabad river ، رسوب ، شاخص خطر ، فلزات سنگین ، ماهی ، رودخانه مهاباد