نوآوری‌های سلمان هراتی در پردازش نمادهای دفاع مقدس

نماد کلمه، عبارت یا جمله‌ای است که علاوه بر معنای ظاهری، طیف معنایی گسترده‌ای را به خواننده القا می‌کند و به شیوه کاربرد و پردازش آن، نمادپردازی اطلاق می‌شود. نماد‌پردازی در شعر معاصر از یک سو ادامۀ روند طبیعی و رو به رشد شعر فارسی بود؛ همان گونه که در ادواری تشبیه گرا و در قرونی استعاره گرا بود، در این عصر هم نمادگرا شد؛ از سویی نیز معلول عوامل خارجی مثل عوامل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه بود که به جرات می‌توان نیما را پرچم‌دار نمادگرایی در شعر معاصر محسوب کرد. از آنجا که شعر هر عصر، آینۀ تمام نمای آن عصر است، می‌توان تصویر حوادث وقایع و تحولات جامعه را در آن دید. ساخت و پردازش نمادها در شعر انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نیز متفاوت و درک و فهم آن مستلزم آشنایی با حوادث و شرایط این دوره است. انقلاب آرمان‌گرای اسلامی و هشت سال دفاع مقدس برپایۀ آموزه‌های اسلام و سرچشمه همیشه زلال کربلا، رنگ و بوی خاصی به شعر دفاع مقدس بخشیده است. بررسی اشعار این برهه، حتی از یک شاعر جوان مثل مرحوم سلمان هراتی که در ریعان شباب شاعری به سوی معبود پر کشیده، نشان دهنده این واقعیت است که می‌توان نمادهای آن را در دو دسته نمادهای مقاومت و نهادهای مرتبط با مقاومت تقسیم کرد. عمدۀ ابتکار هراتی در ساخت و کاربرد نمادهای دفاع مقدس، تداعی معانی بدیع و به‌کارگیری طیف گسترده‌ای از مفاهیم و مضامین در شعر است. نمادهای وی بر مصادیق زیادی که گاه در بردارندۀ نمادهای تکراری و غیر ابداعی نیز می‌شود، دلالت دارد. پژوهش در نمادهای سلمان هراتی به‌عنوان شاعر دفاع مقدس بیشتر از جنبه حائز اهمیت است که مخاطب را با زمینۀ شکل‌گیری و پردازش این نمادها آشنا می‌سازد.

کلیدواژه ها:

نماد ، شعر دفاع مقدس ، ابهام ، انقلاب اسلامی ، سلمان هراتی