محسن احتشامی معین آبادی - استادیار گروه زمینشناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

یکی از مهمترین خطرات زمین لرزه، خطر گسیختگی سطحی گسلها است که تنها راهکار مقابله با آن رعایت حریم گسل است. رعایت حریم گسل، همچنان در شهرهای جدید و همچنین بخشهای در حال توسعه در مجاورت کلان شهرها نیز، متاسفانه مورد توجه کافی قرار نمی گیرد. برای نمونه طی سالهای اخیر الگوی گسترش شهر قم از سمت جنوب غرب و غرب به ویژه در محدوده شهرک های قدس و پردیسان صورت گرفته است. در این مقاله با استفاده از اطلاعات موجود، بررسی دورسنجی و برداشتهای ساختاری در برشهای تازه و کوهبری های انجام شده به منظور راه سازی و توسعه زیرساختها، خطر گسیختگی سطحی و گسلش جوان در این محدوده بررسی و لزوم توجه به رعایت حریم گسل در محدوده شهرها و شهرکهای جدید خاطر نشان شده است. براساس بررسیهای انجام شده در این مطالعه، شهرکهای قدس و پردیسان در قم متاثر از خطر گسیختگی در امتداد گسلهای خضر، قم، صرم و گسلهای کوچک دیگری هستند و حریم گسل در کل طول و یا در بخشهایی از طول این گسلها رعایت نشده است. افزون بر این، عبور گسل قمرود از میان شهر قم با توجه به طول آن 80 کیلومتر زنگ خطری برای این شهر است. از نظر زمین ساختی، گسل قم دارای ساز و کار راستالغز راستگرد است که گسلهای صرم و خضر به موازات آن سازوکار مشابه ای دارند. همراستایی گسل قم با لایه بندی واحدهای متعلق به سازند قم در این محدوده و همچنین وجود لایه های نامقاوم مارن و ژیپس متعلق به عضوهای e و d سازند قم سبب شده است تا گسلش در امتداد لایه بندی صورت گرفته و دگرشکلی به صورت غیرمتمرکز در پهنه ای وسیع رخ دهد. با توجه به وجود لایه های نامقاوم فوق، این امکان وجود دارد که بخشی از لغزش در امتداد گسل قم و دیگر گسلهای همراه به صورت بی لرزه انجام شود.

گسیختگی سطحی، حریم گسل، شهرک قدس، گسل قم