واکاوی نسبت عقل و دین در اندیشه آیت الله خامنه ای: (تبیین مبانی قرآنی)

با توجه به این که انقلاب سال ۵۷ ملت ایران مبتنی بر دین اسلام بود، قاعدتا برای سنجش نسبت ارزش های این انقلاب با عقل و روشن شدن مفهوم عقلانیت سازنده تمدن نوین اسلامی، باید تعریف دقیقی از نسبت عقل و دین» به دست آورد. در رابطه نسبت بین انقلاب اسلامی و تمدن نوین اسلامی با عقل و عقلانیت، سه نسبت دوگانه مهم قابل طرح است: ۱. نسبت دین (اسلام) با انقلاب؛ ۲. نسبت انقلاب با عقل؛ ۳. نسبت اسلام با عقل؛ با توجه به گستردگی این سه دوگانه ها، در این مقاله با رویکرد تبیینی و روش تحليل مضمون به این پرسش پرداخته می شود، که در مفهوم عقلانیت طراز انقلاب اسلامی و تمدن نوین اسلامی، «عقل و دین» در نگاه مقام معظم رهبری چه نسبتی با هم دارند؟ با توجه به این پرسش، یافته های شامل این موارد است: ۱. آیت الله خامنه ای درباره رابطه میان «عقل و دین» معتقدند، دین اسلام آمده است تا هوی و هوس ها، طمع و غرض ها و ترس ها را از عقل بگیرد و عقل سالم کامل را تقویت کند تا عقل خوب بفهمد. ۲. در نگاه ایشان عقل کامل و صحیح «عقل سلیم فطری تربیت شده» است که نقش روشنگری و هدایت گری دارد و دارای سه ویژگی از جمله، ۱) آسیب فیزیکی ندیده باشد ۲) تحت تأثير هواها و هوسها و رذایل اخلاقی نباشد 3) در اثر انس و آشنایی با معارف و مسائل علمی و مذهبی تربیت و پرورش یافته باشد. ایشان با اشاره به افول مرتبة عقل در جوامع اسلامی، احیاء عقلانیت اسلامی و ظهور تمدن اسلامی را، در گرو فراهم کردن زمینه های آزادی عقل از بند «هوای نفس» و «جبر جامعه» برمی شمرند؛ و این مهم را به اهمیت نقش «هویت فرهنگی» در «تربیت قوه عاقله» انسان گره می زنند و با تأکید بر اهمیت بحث «فرهنگ» و «هویت فرهنگی»، سازوکار تربیت قوه عاقله و حاکمیت عقلانیت معنوی و فضیلت مندانه بر افراد را، نتیجه توجه به هویت فرهنگی اصیل ایرانی و اسلامی، و رشد و گسترش آن در جامعه میدانند.

کلیدواژه ها:

قرآن ، خامنه ای ، عقل ، انقلاب اسلامی ، تمدن اسلامی تربیت عقلانی