یاسر فروغی - دانشجوی دکتری سیاست گذاری فرهنگی دانشگاه خوارزمی
حسین سراج زاده - دانشیار جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی
سیدحسین نبوی - استادیار جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی

آیین پیاده­روی اربعین پدیدۀ مذهبی مهمی در جامعۀ شیعی است که در سال‌های اخیر با افزایش خیره­کنندۀ زائران نگاه جهانیان را به خود معطوف ساخته است. حضور میلیونی زائران ایرانی در این آیین از رویدادهایی کم­سابقه­ای است که بزرگ­ترین مسافرت جمعی ایرانیان به خارج از کشور را رقم‌زده است. زائران ایرانی شرکت­کننده در این آیین با دلایل و انگیزه­هایی مختلف قدم در سفری مشقت­بار می­گذارند و بیش از 80 کیلومتر را با پای پیاده طی می­کنند. این مقاله با روشی کیفی و از سنخ مردم­نگاری به مطالعۀ انگیزه­های زائران ایرانی شرکت­کننده در آیین پیاده­روی زیارت اربعین می­پردازد. در این زمینه با انجام مصاحبه­های نیمه‌ساختاریافته با زائران شرکت­کننده و همچنین مشاهده مشارکتی در این آیین به سراغ جهان­های ذهنی و حالات روحی آنان می­رود. یافته­های حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که زائران ایرانی با سه احساس «نیاز»، «تکلیف» و «شور» در دو نوع انگیزه در سطح فردی و اجتماعی به این آیین روی می­آورند. انگیزه­های فردی عموماً انگیزه­هایی از سر نیازند و انگیزه­های اجتماعی، غالباً انگیزه­هایی تکلیفی­اند. احساس شور فصل مشترک همه زائران است. این انگیزه­ها و احساسات در سه سطح جماعت­واره­ خودانگیخته، هنجاری و ایدئولوژیک آیین شکل می­گیرند و زمینۀ ترغیب زائران برای حضور در پیاده­روی اربعین را فراهم می ­کنند.

آیین, زیارت, پیاده­روی اربعین, انگیزه, مردم­نگاری