محمد شجاعیان - دکترای علوم سیاسی، استادیار گروه علوم سیاسی پژوهشکده علوم اجتماعی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم

نظریة اسکاچ پل دربارة انقلاب اسلامی که از تحلیل‌های مطرح در این زمینه است در کتاب موردنظر بررسی و نقد شده است. نویسندة کتاب در طرح نظریات اسکاچ پل و نشان‌دادن اهمیت او در این زمینه و هم‌چنین روش‌شناسی نظریة او دربارة انقلاب‌های اجتماعی مطالب بسیار مناسبی را ارائه کرده است. به‌نظر می‌رسد اشکال عمده در نقد نظریة اسکاچ پل است. نویسنده تلاش کرده است نقدهای وارد بر نظریة اسکاچ پل را دسته‌بندی کند. این دسته‌بندی که شامل نقدهای درون‌پارادایمی، برون‌پارادایمی، و نقدهای درون‌متنی است دو اشکال عمده دارد. اول آن‌که، به‌لحاظ مبنای تقسیم‌بندی با اشکال جدی مواجه است؛ دوم آن‌که، این نقدها به‌ویژه در دسته‌های اول و دوم با اصل تحلیل اسکاچ پل دربارة علل وقوع انقلاب در ایران ارتباطی دور و غیرمستقیم دارند. علاوه‌براین، نویسنده در نقد نظریة اسکاچ پل به دو نکتة مهم توجه چندانی نداشته است. یکی اتکای اسکاچ پل به نظریة دولت تحصیل‌دار دربارة ماهیت دولت در ایران در مقطع وقوع انقلاب اسلامی و دیگری تغییراتی که اسکاچ پل در نتیجة وقوع انقلاب اسلامی در نظریة خود دربارة علل وقوع انقلاب‌های اجتماعی ایجاد کرده است. اگر نویسندة محترم به این موارد به‌صورت جدی تفطن داشت، می‌توانست در بخش نقد نظریة اسکاچ پل نیز هم‌چون قسمت طرح نظریة او مباحث محققانه و بهتری ارائه دهد.

انقلاب, انقلاب اسلامی, ساختارگرایی, اسکاچ پل