مریم دولت رفتارحقیقی - دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی
محمد سپهری - استاد گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

تاریخ‌نگاری سامانیان تاحدودی ادامة ساده‌نویسی اواخر قرن دوم هجری قمری است، اما نثر مصنوع شماری از مورخان و نویسندگان، در ستایش امیران و وزیران، مبالغه‌آمیز بوده است و آنان را پادشاهانِ برحق دانسته‌اند. تاریخ‌نویسی این دوره بیش‌تر برمبنای مشاهدات شخصی و اسناد بوده و از این نظر مهم است. تبیین ویژگی‌های عمدة تاریخ‌نگاری و نقاط ضعف و قوت برجسته‌ترین منابع تاریخی سامانیان اولویت این پژوهش است؛ ازجمله بیان نقش امیران و وزیران سامانی در تاریخ‌نگاری و شناسایی شاخصه‌های مهم منابع تاریخی. از مشخصه‌های عمدة تاریخ‌نگاری این دوره رویکرد فرهنگی تمدنی مورخان، تاریخ‌نگاری کل‌نگر، نگرش عقل‌گرایانه، و تلفیق دانش‌های متعدد ازجمله تاریخ، جغرافیا، نجوم، و آگاهی از علوم و حوزه‌‌های گوناگون است. از دیگر مشخصه‌ها، روی‌آوری به ترجمه و تهذیب، گریز از روش‌های تدوین اخبار برپایة اصول و سنت‌های ثبت و نقل حدیث، و پیدایش شیوه‌های نو در تاریخ‌نگاری است. رونق تاریخ‌نگاری و پیدایش آثار مهم تاریخی در دورة سامانیان دستاورد گوناگونیِ عوامل در روزگار و قلمرو این خاندان است.

اسلام, ایران, سامانیان, تاریخ‌نگاری, تاریخ بخارا, حدود العالم, تاریخ بلعمی