بررسی نقش مصالح بومی در دستیابی به ابعاد سه گانه توسعه پایدار

توسعه پایدار، یکی از مباحثی است که امروزه مورد توجه معماران است. برای توسعه پایدار سه بعد محیط زیستی،اقتصادی و اجتماعی عنوان می شود و دستیابی به آن در گروه توجه به هرسه بعد می باشد. در پروژه های ساختمانی،مصالح می تواند در راستای تحقق اهداف و ابعاد توسعه پایدار مورد استفاده قرار گیرد. معماران ایرانی در گذشته بر لزوماستفاده از مصالح بومی تاکید داشته و از آن در معماری سنتی ایران استفاده نمودند. امروزه برخی از مصالح ساختمانیمورد استفاده، موجب تخریب محیط زیست و افزایش هزینه های ساخت و ساز شده است و تاثیر منفی بر هویتمندی فضانیز داشته است. مسئله یاد شده ضرورت توجه به مصالح بومی را نمایان می کند. از این رو به نظر می رسد بررسی تاثیرمصالح بومی از منظر ابعاد توسعه پایدار می تواند موجب شکل گیری نگرشی صحیح و جامع از جایگاه آن در معماری وراهنمای مناسبی جهت طراحان باشد. بر مبنای هدف ذکر شده در مقاله حاضر به شیوه توصیفی و بر مبنای مطالعاتکتابخانه ای، مصالح بومی در سه بعد یاد شده مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.صادقی پی (1391) معتقد است امروزه تحولات رخ داده در مصالح و فناوری ساخت، کمرنگ شدن و یا فراموش شدن بهکارگیری مصالح بومی و روش های سنتی ساخت، موجب گسیختگی در کالبد روستاهای کشور شده است. ایشان آسیب هایعدم توجه به مصالح بومی و ورود نسنجیده مصالح جدید را تخریب هویت معماری روستا، خدشه دار شدن سیمای یکپارچهروستا، ناسازگاری مصالح جدید با شرایط اقلیمی و عدم هماهنگی با بافت طبیعی روستا، نا آشنا بودن و عدم مهارت کافیمعماران محلی و کارگران بومی در استفاده و بکارگیری از مصالح غیر بومی، هزینه تهیه مصالح جدید و مشکلات حمل ونقل آن ها عنوان می نماید.اکرمی و علی پور (1395) نقش مصالح بومی در پایداری زیست محیطی را در ساخت و سازهای ساختمانی بررسی و بامصالح جدید مقایسه نمودند. نتایج این بررسی نشان داد که مزایای استفاده از مصالح بومی از مصالح جدید بیشتر بوده وپاسخگو به بعد زیست محیطی توسعه پایدار می باشد و منجر به ساخت و ساز پایدارتری می شود و امتیاز استفاده ازمصالح بومی در زمینه پایداری زیست محیطی مواردی نظیر تجدید پذیر بودن منبع مصالح بومی، عدم مصرف انرژی بسیاردر مرحله تولید و حمل ، فناوری ساخت ساده و در دسترس، حد پایین آلودگی صوتی و ضایعات در زمان ساخت، کاهشانرژی سرمایشی و گرمایشی در زمان بهره برداری، نداشتن نخاله یا میزان مختصر نخاله در زمان تخریب می باشد. نتایجاین بررسی برلزوم بازنگری کلی در مصالح مصرفی در عصر حاضر تاکید می کند و به این موضوعات اشاره می کند کهفناوری استفاده از مصالح بومی در ایران وجود داشته و در صورت جایگزینی مصالح جدید با مصالح بومی علاوه بر تخریبمحیط زیست، این دانش از میان خواهد رفت و لازم است فناوری بومی در کاربرد مصالح بومی حفظ و احیا گردد و درترکیب با دانش روز، خواص آن ها ارتقا یابد و به استفاده مجدد از مصالح بومی هم توجه داشت و به طور نمونه این مصالحمی توانند در بکارگیری مجدد، مصارفی مانند استفاده در بازسازی ساختمان های زلزله زده، بهسازی بافت روستاها ومعماری ارگانیک جدید داشته باشند.ویسه و همکاران (1399) معتقدند با حداکثر استفاده از مصالح بوم آورد و انطباق آن با الزامات فنی لازم می توان اقداماساسی در جهت تامین مسکن اقشار کم درآمد انجام داد و جهت تحقق توسعه پایدار می بایست منابع مالی محدود محلیدر داخل منطقه هزینه و میان اهالی آن توزیع شود. علاوه بر این مصالح بوم آورد به ساختمان کیفیت بومی یا تعلق بهمحل را می دهد.مهردوست شهرستانی و همکاران (1399) با اشاره بر نقش مصالح بومی در خانه های روستایی سنتی از منظر زیستمحیطی و اقتصادی بر تاثیر مصالح بومی در این خانه ها بر پایداری اجتماعی نیز تاکید می کنند و چوب را به عنوانمصالح بومی در معماری خانه های روستایی گیلان مبنا پژوهش قرار دادند. یافته های این پژوهش نشان داد که تولیدچوب والوار به عنوان مصالح بومی می تواند استقرار اجتماعی در روستا افزایش دهد و شاخص های پایداری اجتماعی کهبر گرفته از اهداف جهانی توسعه پایدار می باشد، شامل همبستگی، مشارکت اجتماعی، پیشرفت اجتماعی و رفاه، عدالتاجتماعی، آگاهی برای پایداری و مصرف مسئولانه و تولید را محقق سازد و در نتیجه با بکارگیری مصالح بومی درمعماری خانه های روستایی کشور، اهداف جهانی توسعه پایدار در هر سه بعد زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی تحققپذیر تر خواهد شد.نتاج بررسی های انجام شده نشان می دهد که استفاده از مصالح بومی منطبق با اهداف جهانی توسعه پایدار و پاسخگو بهسه بعد ذکر شده می باشد. در بعد پایداری اقتصادی، استفاده از مصالح بومی نسبت به مصالح غیربومی کاهش هزینه درمرحله پیش از ساخت، ساخت و پس از ساخت را به همراه دارد. از منظر پایداری محیط زیستی، استفاده از این مصالحنسبت به مصالح غیر بومی کمترین آسیب ممکن را برای محیط زیست داشته و حفاظت از انرژی در سه مرحله یاد شده راسبب می شود. در زمینه پایداری اجتماعی نیز نتایج پژوهش محققین نشان می دهد که بهره گیری از مصالح بومی موجبتحقق هویتمندی و شاخص های شش گانه پایداری اجتماعی می گردد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که استفاده ازمصالح بومی درتحقق هر سه بعد از ابعاد توسعه پایدار نقش ایفا می کند و توجه و بهره گیری از آن در پروژه هایساختمانی حائز اهمیت می باشد.

کلیدواژه ها:

پایداری اجتماعی ، پایداری اقتصادی ، پایداری محیط زیستی. توسعه پایدار ، مصالح بومی