احادیث خلقت نوری پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) در آراء اندیشمندان شیعه

یکی از بحث های مهم دینی، در رابطه با معصومین(ع) که در کتب روایی, عرفانی، فلسفی و کلامی شیعه مطرح است؛ خلقت نوری پیامبر اسلام(ص) و اهل‌بیت(ع) می‌باشد که در آن چهارده معصوم(ع) را دارای خلقتی مقدم بر خلقت تمام ممکنات معرفی می کند. از زمان پیامبر اکرم (ص) و از صدر اسلام، مسئله خلقت جهان از یک‌ ‌سو و جایگاه تکوینی معصومین(ع) از جمله خلقت نوری آن‌ها از سوی دیگر، مطرح بوده است. اما شرح و تفصیل این روایات، بعدها به دست دانشمندان و علمای بزرگ شیعی ارائه ‌شده است و هریک با توجه به مشرب علمی خویش، ابعادی از این احادیث را طرح نموده‌اند. با توجه به تاکید معصومین(ع) در معرفت به خلقت و مقام نوری ایشان بررسی این گونه روایات و تبیین صحیح از آن‌ها می‌تواند به انسان‌های طالب حقیقت کمک کند که از سطحی‌نگری نسبت به حقایق عالم هستی رهایی یافته و افق دید او را عمیق‌تر نماید. در این پژوهش سعی شده است ضمن تبیین آراء اندیشمندان شیعی در سه حوزه ی فکری عرفان، فلسفه و کلام که در آثار خویش از این احادیث بهره گرفته اند به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی اشتراکات و اختلافات موجود در این آراء نیز پرداخته شود. ازجمله مباحث مطرح در آثار این اندیشمندان حقیقت نخستین مخلوق، تعیین مصداق حقیقی آن که بر وجود پیامبر اسلام و اهل بیت ایشان مطابقت دارد، مراتب خلقت، حقیقت محمدیه، انسان کامل، امامت و ولایت و ... می باشد. در این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که نقاط اشتراک عرفا و فلاسفه در تبیین احادیث خلقت نوری در مباحث بدء الخلق، حقیقت محمدیه و انسان کامل و محل اختلاف آنها در تفسیر قاعده الواحد در جهت تبیین حقیقت نخستین مخلوق می باشد. اما شباهت دیدگاه عرفا و فلاسفه با متکلمین گرچه در مبحث انسان کامل است اما هدف از طرح این مبحث در بین متکلمین، تبیین مهم ترین اصول اعتقادی شیعه یعنی امامت است. متکلمین از احادیث خلقت نوری در جهت تبیین آموزه های شیعی همچون مساله تفویض و مشیت بهره گرفته اند.

کلیدواژه ها:

خلقت نوری ، صادر اول ، حقیقت محمدیه ، انسان کامل.