محمدرضا بخشی - استادیار اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند
ملیحه فلکی - استادیار ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند
سارا محبی پور - دانش آموخته کارشناسی ارشد توسعه روستایی، دانشگاه بیرجند

نقش دانش بومی که حاصل تجربیات چند هزار ساله پیشینیان بوده و در طول زمان با عمل توام شده، در مدیریت منابع آبیبخش کشاورزی غیر قابل انکار است. باغداران خراسان جنوبی نیز با درک محدودیت منابع آبی و به ویژه قنوات، با تکیه بر دانشبومی خود درصدد تطبیق نوع و سطح کاشت محصولات خود با این محدودیت بوده اند. پژوهش حاضر به منظور بررسی نقشدانش بومی آبیاری در تعیین الگوی کاشت محصولات باغی با تأکید بر نقش قنات در سطح 15 روستای منطقه القورات از توابعبخش مرکزی شهرستان بیرجند انجام شد. این تحقیق، از لحاظ هدف کاربردی و به شیوه پیمایشی انجام شده است. جمع آوریداده ها از طریق انجام مصاحبه های باز و عمیق، مشاهده مستقیم و بررسی اسناد و مدارک صورت گرفت. با استفاده از فرمولکوکران تعداد 146 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب و سپس پرسشنامه های محقق ساخته به صورت تصادفی توسط باغدارانتکمیل گردید. برای تجزیه و تحلیل دادهها نیز از نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد دانش بومی آبیاری درتعیین الگوی کاشت محصولات باغی مؤثر بوده است و بین متغیر دبی قنات و الگوی کاشت محصولات باغی شامل نوع، آرایش ونحوه استقرار و تراکم درختان باغی، رابطه معنی داری وجود دارد. یافته های تحقیق نشان می دهد که باغداران منطقه مورد مطالعهبه لحاظ مدیریت بهینه مصرف آب از دانش بومی غنی برخوردار بوده و می توان با تلفیق آن با دانش فنی، جهت سیاست گذاری دربخش کشاورزی و باغداری از آن بهره برداری نمود.

دانش بومی، قنات، الگوی کاشت، خراسان جنوبی