ایرج شهبازی - استادیار دانشگاه تهران

سویه هاي تاریک وجود، مانند حرص و طمع، خشم، حسادت، خودخواهی، جهل و غفلت، ترس و نظایر آنها که در سنّتِ دینی و اخلاقی ما، آنها را «رذائل نفسانی» می نامند، بخشی مهم و غیرقابل انکار از وجود هر انسانی هستند و نقش هایی بس مهم در حیات فردي و جمعی زندگی مادي و معنوي او دارند. بدون سویه هاي تاریک وجود بخشی از انسانیتِ ما از دست می رود؛ بنابراین لازم است که با پرهیز ازهرگونه افراط و تفریطی، خود را از نفس کشُی و نفس پروري دور نگه داریم و با پذیرش سویه هاي تاریک وجود و زدودنِ آسیب ها وآفت هاي آنها، هم سلامت روانی، اعتدال شخصیت و شادمانی خود را تأمین کنیم و هم زندگانی اخلاقی و معنوي خود را بدون عقده هايدرونی و سرکوب هاي روانی پیریزي کنیم. در این مقاله بر اساس اشعار عمیق مولانا، به تبیین اهمیت و ارزش سویه هاي تاریک وجود می پردازیم و نتیجه هاي مهم این نگاه به انسان را بررسی می کنیم. سخنان متنوع مولانا دربارة این موضوع را می توان در عنوان «نظریه غفلت» خلاصه کرد. طبق این نظریه، ستون نگهدارندة دنیا همان «غفلت» ما آدمیان است و بدون غفلت امور زندگی انسان آشفته و نابه سامان می شود.

اخلاق، نظریۀ غفلت، سویه های تاریک وجود، رذائل اخلاقی، مثنوی