محمد امین طاهری نسب - دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرمشناسی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس
سید ابراهیم مرتضوی - دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرمشناسی

اگر رکن معنوی را مبنا قرار دهیم، جرایم سه دسته می شوند: 1 . جرایم عمدی که رکن روانی آنها قصد ارتکاب جرم است، علاوه بر علم به موضوع و حکم؛ 2 . جرایم غیرعمدی که عنصر معنوی در آنها تقصیرکیفری ( بیاحتیاطی و بی مبالاتی) است؛ 3 .جرایم با مسئولیت مطلق که برای تحقق آنها نیازمند عنصر معنوی و قصد جرم نیست. میان صاحب نظران بر سر مادی یا معنوی بودن اراده در تحقق جرم اختالف وجود دارد. در آثار بسیاریاز حقوق دانان عنصر مادی را از اراده دور کرده و اراده را بخشی از عنصر معنوی گرفته اند. اما برخی معتقدند اراده بخشی از عنصر مادی جرم است که اگر اثبات شود، ارتکاب رفتار مجرمانه (برای مثال، شخصی که در حالخواب مرتکب قتل شود) دارای دو حالت است: اگر اراده جزئی از عنصر مادی به شمار آید، گفته می شود عملی و جرمی واقع نشده است اما اگر اراده را بخشی از عنصر روانی بدانیم (مانند شخص مست که از او سلب ارادهشده) فاقد مسؤلیت کیفری خواهد بود. بر اساس ماده 520 ق.م.ا شخص در حالت صرع، بیهوشی، مستی و...که اراده از او سلب شده است هیچ مسئولیتی ندارد؛ زیرا اراده بخشی از عنصر مادی جرم است. بنابراین شخصاهلیت جنایی ندارد؛ یعنی قابلیت ارتکاب عنصر مادی جرم را ندارد.

جرم، رکن معنوی، اراده